'Opschalen capaciteit is weg uit crisis', en drie andere misverstanden over de IC

• Maartje Geels

  redacteur Online

Nederland heeft te veel bezuinigd op de zorg en verder is het ophogen van het aantal IC-bedden de oplossing van de crisis. Het zijn de afgelopen maanden veelgehoorde argumenten in de discussie over de problemen op de intensivecareafdelingen, maar kloppen ze wel? Wij zetten een aantal belangrijke misvattingen over de IC's op een rij.

Als we de IC-capaciteit opschalen, kunnen we de maatregelen loslaten

De IC-capaciteit opschalen, is een oplossing voor korte tijd, zegt Ernst Kuipers van het Landelijk Netwerk Acute Zorg. "Als je de capaciteit uitbreidt, biedt dat maar heel kort soelaas."

Dat komt door het exponentiële verloop van de besmettingen. Als het aantal besmettingen elke twee weken verdubbelt, zoals tot voor kort het geval was, kun je daar met extra bedden niet tegenop. Niet als je daarnaast geen maatregelen invoert, tenminste. Het aantal IC-opnames groeit namelijk mee met het aantal besmettingen. Zelfs als je de zorgcapaciteit verdubbelt, koop je daar slechts tijd mee.

Diederik van Dijk, hoofd Intensive Care van het UMC Utrecht, erkent dat. "Als het aantal ernstige covid-gevallen exponentieel toeneemt, zal de IC-capaciteit altijd tekortschieten. Met extra capaciteit zou je dat hoogstens enkele weken uitstellen."

Op lange termijn vormen de kosten bovendien een probleem. Aan extra IC-bedden hangt een prijskaartje. Als je de capaciteit opschaalt moet de zorgpremie omhoog. Deskundigen verwachten nu dat de pandemie uiteindelijk de vorm van de jaarlijkse griep zal aannemen. Het virus zal aanwezig blijven, maar minder ernstige ziektegevallen veroorzaken. Daarom is het niet verstandig om de capaciteit nu te verhogen, als je daar straks geen gebruik meer van maakt.

"Stel dat je de IC-capaciteit wel fors uitbreidt, dan zit je in 'vredestijd' met bedden en mensen die je eigenlijk niet nodig hebt", zegt gezondheidseconoom Xander Koolman (Vrije Universiteit). "Als de pandemie voorbij is, zal IC-personeel niet op standby willen staan, maar aan het werk willen blijven", vervolgt hij.

Oskar Roemeling, bedrijfskundige gespecialiseerd in de gezondheidszorg, ziet het niet gebeuren dat opgeschaalde IC-bedden na de pandemie verdwijnen. "Als we bedden erbij plaatsen, worden ze gevuld. Terwijl we nu juist heel kritisch kijken naar wie er op de IC komt."

NOS op 3 legt in deze video uit hoe dat kan dat opschalen niet zomaar gaat:

De zorgcrisis is het gevolg van jarenlange bezuinigingen

Dat de overbelasting van de IC's een gevolg is van jarenlange bezuinigingen op de zorg is volgens de deskundigen pertinent onwaar. "We geven ieder jaar meer uit aan gezondheidszorg", zegt hoogleraar Van Dijk. "We hebben een van de beste zorgsystemen ter wereld. Het is een fabeltje dat er bezuinigd wordt op de zorg."

Zo werd in de miljoenennota voor 2020 nog 82 miljard euro voor de zorg gereserveerd; de jaren daarop steeg dit naar respectievelijk 86 en 93 miljard euro.

Wel is het zo dat de afgelopen jaren het aantal IC-bedden stapsgewijs is afgeschaald. Dat heeft er onder meer mee te maken dat de gemiddelde ligduur op de IC in de loop der tijd is afgenomen.

Volgens Roemeling (Rijksuniversiteit Groningen) is het belangrijk om te beseffen dat voor de pandemie de IC-capaciteit in Nederland nooit een groot probleem was. "Stel dat we wel duizenden IC-bedden hadden gehad, maar niet in een gezondheidscrisis zaten. Dan zouden mensen zich afvragen waarom er naar de IC zo veel geld ging, en het personeel niet ergens anders werd ingezet."

Als we meteen meer IC-personeel hadden opgeleid, was het dit jaar niet uit de hand gelopen

Dat is geen realistisch scenario, zeggen deskundigen. De opleiding tot IC-verpleegkundige duurt anderhalf jaar, maar daarvoor moet je al een opleiding tot 'gewoon' verpleegkundige hebben afgerond.

Het bijscholen van personeel dat al medisch opgeleid was vóór de pandemie, had volgens de deskundigen soelaas kunnen bieden; verpleegkundigen hadden speciaal 'bijgetraind' kunnen worden.

Het Erasmus MC zet daartoe de eerste stappen. Het ziekenhuis wil studenten met een medische achtergrond met een cursus van anderhalve dag klaarstomen voor het werk op de IC. Zo'n constructie had je ook voor defensiepersoneel kunnen optuigen.

Toch heeft het niet alleen met training te maken, zegt econoom Koolman, want niet iedereen kan het werk op de IC aan. "Het is fysiek erg taai en er komt veel emotionele stress bij kijken. Op een IC liggen ernstig zieke mensen en een deel daarvan overlijdt. Daarmee moet je kunnen omgaan."

Het aantal coronapatiënten in ziekenhuizen blijft stijgen. Dat merken ze ook in het VieCuri Medisch Centrum in Venlo. Verslaggever Joris van Poppel kon een dag meekijken op de afdelingen:

Duitsland heeft veel meer IC-bedden en doet het daardoor beter

Volgens de deskundigen kun je cijfers van Europese landen niet zomaar vergelijken. Dat komt doordat zij de beschikbare bedden niet op dezelfde manier tellen en er ook verschillende definities worden gehanteerd. Zo kent Nederland de medium care, een afdeling die veel lijkt op de IC, maar waarop patiënten die bij kennis zijn worden behandeld.

Veel landen kennen dit niet. De vergelijking met Duitsland gaat daardoor bijvoorbeeld niet op, zegt Koolman. "Wij hebben gespecialiseerde verpleegkundigen die alleen op de IC werken. In Duitsland combineren verpleegkundigen werk op meerdere afdelingen, waaronder de IC. Het is niet zo dat het hele jaar door grote groepen verpleegkundigen duimen staan te draaien op de IC bij gebrek aan patiënten."

Daarnaast maakt Duitsland andere keuzes qua zorg. "Duitsland heeft per hoofd meer bedden, maar laat mensen ook langer op de IC liggen", zegt gezondheidseconoom Jochen Mierau (Rijksuniversiteit Groningen). Daar komen kosten bij kijken.

Mierau vervolgt: "In Nederland word je uit het ziekenhuis ontslagen op het moment dat een mantelzorger het kan overnemen. In Duitsland is dat pas als je weer voor jezelf kunt zorgen."

Wat ook verschil maakt, is dat je in Nederland niet zomaar op de IC komt. "Meer dan in andere landen hebben wij het standpunt dat je op de IC niet zou moeten sterven. Je wordt er alleen opgenomen als je een kans van overleven hebt", legt econoom Koolman uit. "Als mensen toch overlijden, hebben we liever dat ze dat in de thuisomgeving doen dan aan de apparatuur."