In Rusland wordt ook het herdenken van onderdrukking uit vorige eeuw verboden

• Iris de Graaf

  Correspondent Rusland

Na de onafhankelijke media pakken de Russische autoriteiten ook steeds meer andere organisaties aan. Nu dreigt ook Memorial gesloten te worden, een van Ruslands oudste en meest gerespecteerde mensenrechtenorganisaties.

Sinds de jaren 80 al rapporteert Memorial over schendingen van de mensenrechten. En het onderzoekt de misdaden onder Sovjet-dictator Stalin, waarbij miljoenen mensen omkwamen. Maar het openbaar maken van onderdrukking in Rusland, zelfs uit de vorige eeuw, wordt steeds minder toegestaan.

Officieel wordt de organisatie aangeklaagd omdat Memorial zich niet gehouden zou hebben aan de regels die horen bij het label 'buitenlands agent', dat de organisatie al in 2013 opgelegd kreeg. En omdat ze een openbare lijst bijhouden van politiek gevangenen, waarop onder andere oppositiepoliticus Aleksej Navalny staat. Dat wordt beschouwd als steun aan 'extremisme en terrorisme' in Rusland.

Politiek besluit

Volgens directeur Irina Galkova van het Memorial Museum is de aanklacht duidelijk een politieke zaak, gericht om kritiek op het Sovjet-verleden uit te roeien.

"Het is overduidelijk een politiek besluit van ergens bovenaf om ons te liquideren. Het is een grote klap voor het maatschappelijk middenveld en we maken ons dan ook grote zorgen", zegt Galkova:

Memorial is opgericht in de schaduwjaren van de Sovjet-Unie, onder andere door de wetenschapper en Nobelprijswinnaar Andrej Sacharov. Al ruim dertig jaar zet de organisatie zich in voor het publiekelijk maken van mensenrechtenschendingen in Rusland, voornamelijk in de Noord-Kaukasus.

Een subgroep van de organisatie documenteert gegevens over de terreur ten tijde van Stalin, en stelt die ten toon ter nagedachtenis aan de miljoenen slachtoffers. En juist dat laatste ligt de laatste tijd extra gevoelig, vertelt Galkovo. "Aleksej Navalny en mensenrechten waren al langere tijd taboe, maar we zien nu ook hoe hard de regering hun best doet om de geschiedenis op te poetsen."

Andere kant van de geschiedenis

Galkovo: "De overwinning tijdens de Tweede Wereldoorlog en Stalin als groot leider worden vandaag de dag gebruikt om patriottisme aan te wakkeren. Wij belichten met ons werk een andere kant van de geschiedenis dan zij willen, namelijk de repressie. En dat is gevaarlijk."

Volgens politicoloog Viktoria Poltaratskaja is herdenken gevaarlijk omdat het paralellen blootlegt met de huidige repressie in Rusland. "Elke smet op het heroïsme van Rusland wordt weggepoetst. Als je dan gaat benoemen hoeveel slachtoffers er gevallen zijn - en niet alleen door westerse vijanden, maar juist door repressieve beslissingen van Stalin zelf - dan is dat in strijd met dat plaatje van prachtige heroïek. En het maakt dat men gaat nadenken over de repressie van de huidige regering."

"Ons stempel 'buitenlands agent' alleen al doet denken aan de verschrikkelijke jaren 30", vertelt Galkova. "In die tijd werd iedereen die connecties had met het buitenland gezien als een spion en 'vijand van de staat'. Dat label wordt nu weer volop gebruikt".

Net als in de jaren 30

Politicoloog Poltoratskaja voegt daaraan toe: "In de jaren 30 was er in elke familie wel iemand die weer iemand kende die in een bureaucratische procedure was verwikkeld om zijn of haar onschuld te bewijzen. Dat zien we nu weer. Er worden steeds nieuwe wetten aangenomen, en Russen worden steeds makkelijker voor van alles en nog wat gearresteerd. Precies hoe de repressieve machine werkt".

Sombere toekomst

Op 14 december staat Memorial voor de tweede keer voor de rechtbank en dan beslist het Russische Hooggerechtshof of de organisatie gesloten gaat worden. Afgelopen week tekenden talloze journalisten, wetenschappers en activisten petities om Memorial te behouden. De Raad van Europa noemde de vervolging van Memorial eerder al een "verwoestende klap" voor onafhankelijke denkers in Rusland.

Museumdirecteur Galkovo ziet de toekomst somber in, maar benadrukt dat de geschiedenis nergens heen gaat, en zij ook niet. "De nagedachtenis moet voortleven. Want alleen als je bekend bent met alle horror uit het verleden, dan besef je dat het zich nooit meer mag herhalen."