Wie is Osman Kavala, middelpunt van diplomatieke rel Turkije?

Turkije wil tien ambassadeurs het land uitzetten, onder wie de Nederlandse Marjanne de Kwaasteniet. De tien riepen Turkije op om politiek gevangene Osman Kavala vrij te laten. Die oproep was tegen het zere been van president Erdogan en moest volgens hem consequenties hebben. Wie is deze zakenman en filantroop, Osman Kavala?

Kavala wordt er in Turkije van beschuldigd in 2013 demonstraties te hebben gefinancierd. Vorig jaar kwam daar, na een kortstondige vrijlating, een verdenking bij van betrokkenheid bij de mislukte staatsgreep in 2016. De 64-jarige Kavala zit sinds 2017 in voorarrest. Hij spreekt alle beschuldigingen tegen.

Kavala stond sinds 2002 aan het hoofd van de door hem opgerichte non-profitorganisatie Anadolu Kültür. Doel van die culturele organisatie is volgens de eigen site "bruggen bouwen tussen verschillende etnische, religieuze en regionale groepen door cultuur en kunst te delen en regionale initiatieven daartoe te steunen". Zijn organisatie zet zich onder meer in om de relatie tussen Turkije en Armenië te verbeteren.

Dit zei president Erdogan over de zaak en de bemoeienis van de ambassadeurs:

Oprichter Kavala wordt op de site omgeschreven als iemand die "gevoelig is voor de uitdagingen van ons land" en die hard heeft gewerkt "om mensen met verschillende perspectieven bij elkaar te brengen om lokale en internationale conflicten te bespreken".

In de jaren 80 en 90 was Kavala actief als ondernemer en profileerde hij zich als maatschappelijk verantwoord zakenman. Volgens een profiel in The New York Times staakte hij ooit de bouw van een hotel langs de kust toen duidelijk werd dat het strand een belangrijke broedplaats voor schildpadden was.

Onder de paraplu van het familiebedrijf Kavala Group werd ook een uitgeverij opgezet, als reactie op de onderdrukking na de militaire coup in 1980. De uitgeverij zette zich in voor sociale veranderingen op het gebied van kunst, cultuur en democratie.

Toen een zware aardbeving Turkije in 1999 trof, stopte Kavala als zakenman om zich volledig te richten op zijn werk als weldoener. Met de bouw van sociale huisvesting speelde hij een belangrijke rol in de wederopbouw van het getroffen gebied. Hij werd filantroop, bekend bij ambassades, internationale donateurs en voortrekker van burgerbewegingen.

'Aandacht voor de Koerden'

Vanaf 2011 zette hij zich in voor mensen uit Syrië die de burgeroorlog daar waren ontvlucht. Na een bezoek aan een vluchtelingenkamp aan de grens met Syrië werd hij in 2017 door de politie uit het vliegtuig gehaald en gearresteerd. Sindsdien zit hij vast. Aanvankelijk werd hij beschuldigd van het financieren van de Gezi-protesten in 2013. In 2020 kwam daar ook de aanklacht bij dat hij betrokken was bij de mislukte staatsgreep in 2016.

Volgens Erik-Jan Zürcher, emeritus hoogleraar Turkse talen en culturen, werd Kavala onder meer door zijn stichting een mikpunt voor president Erdogan. "Het is geen politieke instelling, maar wel een culturele instelling die door activiteiten die men organiseert dingen op de agenda zet waar de Turkse regering moeite mee heeft. De stichting zet zich in om verschillende etniciteiten in Turkije vreedzaam met elkaar te laten samenleven. En dat betekent automatisch ook aandacht voor de positie van de Koerden en de alawieten."

Wat volgens hem meespeelt, is dat het uitzonderlijk is dat een burgerbeweging zoals Anadolu Kültür steun krijgt van iemand met geld. "De zakenwereld probeert in Turkije normaal gesproken zo dicht mogelijk bij de macht te blijven. Er zijn ook nog wel andere burgerorganisaties die een ander Turkije voorstaan, maar die zijn meestal straatarm. Daardoor vond Erdogan hem lastig."

'Overblijfsel van Soros'

Erdogan noemde Kavala deze week opnieuw een "overblijfsel van Soros", waarmee hij verwijst naar de Amerikaans-Hongaarse zakenman George Soros, die net als Kavala tal van maatschappelijke projecten steunt. Soros wordt door vooral rechts-radicalen gehaat omdat hij een uitgesproken tegenstander is van nationalistische en autoritaire regeringen.

Naast de beschuldiging van het financieren van de Gezi-protesten, wordt Kavala dus ook beschuldigd van betrokkenheid bij de mislukte staatsgreep in 2016. Volgens de Turkse regering zat de invloedrijke geestelijke Fethullah Gülen achter de couppoging en sindsdien worden veel van zijn aanhangers vervolgd.

Zürcher: "Het is zeker niet zo dat Kavala ook een Gülenist is. Maar het is wel zo dat de meer liberale mensen uit de Gülen-hoek hem na 2016 zijn gaan steunen. Dat deden ze omdat ze zelf niets meer konden en in hem iemand zagen die meer vrijheid naar Turkije zou kunnen brengen."

Europese rechters keken naar zaak

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens had de regering-Erdogan in 2019 opgedragen Kavala vrij te laten, omdat er geen redenen waren om hem vast te houden. "Zijn arrestatie is een manier om een mensenrechtenactivist het zwijgen op te leggen", oordeelde het hof. "Het ontmoedigt anderen om zich kritisch uit te spreken en dat werkt verlammend in een maatschappij."

De Turkse regering heeft geen gehoor gegeven aan de uitspraak van het hof. Volgens de pro-regeringskrant Daily Sabah heeft Ankara deze week nog benadrukt dat uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens vaker niet worden opgevolgd, en dat het van een dubbele standaard getuigt om alleen Turkije daarop aan te spreken.

Vanuit de gevangenis liet Kavala vrijdag in een statement weten geen vertrouwen te hebben in een eerlijk proces. "Ik ben de hoofdrolspeler in een fictieve aanklacht. En ik dien als voorbeeld in een zaak waarin iemand gestraft wordt om politieke redenen. Onder deze omstandigheden zie ik geen mogelijkheid tot een eerlijk proces, en de verhoren en juridische verdediging zijn zinloos."