Rekenkamer: Aanpak arbeidsuitbuiting levert nauwelijks iets op

Meer geld, meer inspecteurs, maar minder strafzaken en nauwelijks meer boetes. Dat zijn de harde conclusies van de Algemene Rekenkamer over de aanpak van arbeidsuitbuiting in de jaren 2016 tot en met 2019.

Volgens de Inspectie SZW van het ministerie van Sociale Zaken worden er wel meer overtredingen opgespoord, maar zijn wetsveranderingen nodig om die ook te laten leiden tot strafzaken. "We roepen al jaren om een wetswijziging", zegt een woordvoerder.

Eind 2018 startte het kabinet een speciaal programma tegen mensenhandel. Er kwamen miljoenen euro's extra beschikbaar voor onder meer het opsporen van arbeidsuitbuiting. Dat moest leiden tot het stoppen van daders en het helpen van slachtoffers.

Het aantal meldingen van arbeidsuitbuiting dat de inspectie behandelt liep op na 2018. In de jaren ervoor schommelde het rond de zeventig zaken. In 2019 steeg het al naar 106, volgens het rapport. Het jaar erna liep het op tot 160, meldt de Inspectiewoordvoerder nu.

Maar meer strafzaken kwamen er niet. In 2016 leidde nog ruim een kwart van de meldingen tot een opsporingsonderzoek, in 2019 nog maar 4 procent. Vorig jaar veerde dat iets op, volgens de inspectie. In 10 procent van de 160 meldingen loopt nu een onderzoek.

"We zijn heel erg beperkt door de wetgeving", geeft de woordvoerder als verklaring voor het lage aantal strafzaken. "Het begrip arbeidsuitbuiting moet ruimer uitgelegd worden. Nu is het pas uitbuiting als bijvoorbeeld iemands paspoort is afgenomen of als iemand niet van het terrein af mag. Maar bijvoorbeeld niet als iemand maar vijf euro per uur krijgt."

Omweg via bestuursrecht

Om daders toch aan te pakken probeert de inspectie het ook via een andere weg, die van het bestuursrecht. In 2019 heeft de Inspectie SZW het aantal inspecteurs opgeschroefd van vier naar tien. Het resultaat: het aantal geconstateerde overtredingen schoot omhoog van 16 in 2017 naar 37 naar 2019. Maar het aantal boetes bleef vrijwel gelijk.

"Uitzendbureaus zijn gehaaider geworden in die periode", zegt de woordvoerder. "Als je ze een boete geeft, verklaren ze zich op maandag failliet en zetten ze op woensdag een nieuw uitzendbureau op. Het bestuursrecht is een noodgreep, maar natuurlijk niet zo afschrikwekkend als het strafrecht."

Aanpassen van de wet

Ook in de Tweede Kamer wordt inmiddels gevraagd om aanpassing van de wet. Vandaag werd een motie aangenomen van BIJ1 en GroenLinks waarin de regering wordt verzocht "te verkennen hoe de juridische definitie van arbeidsuitbuiting verbreed kan worden, zodat mishandeling en uitbuiting van arbeidsmigranten in Nederland strafbaar worden".

Een vergelijkbare oproep doet de Algemene Rekenkamer aan de minister van Sociale Zaken. In een reactie van de minister op het rapport staat dat het kabinet een aanpassing van de wet ook wenselijk acht. Maar: "hiervoor is een missionair kabinet nodig". Het is dus nog wachten op de formatie.