Dit zijn de opvallendste zaken uit het feitenrelaas over de evacuaties uit Afghanistan

Nederland werkte al meer dan een half jaar aan de evacuatie van ambassademedewerkers uit Afghanistan, maar het lukte niet om iedereen op tijd weg krijgen. Waarom dat gebeurde, komt naar voren uit een feitenrelaas dat de demissionaire ministers Kaag en Bijleveld en staatssecretaris Broekers-Knol vandaag hebben gepubliceerd.

In het 18 pagina's-tellende document staat dat het ministerie van Buitenlandse Zaken inmiddels bijna 22.000 verzoeken heeft gekregen van mensen in Afghanistan om te worden geëvacueerd. Nergens in de afgelopen maanden is er rekening te zijn gehouden met zo'n hoog aantal evacués. Onduidelijk is nog of al deze mensen ook daadwerkelijk in aanmerking komen voor evacuatie.

Uit het feitenrelaas blijkt dat al in januari van dit jaar de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) het kabinet waarschuwde dat het "onvermijdelijk" was dat de Taliban op den duur de macht in Afghanistan zouden overnemen. De dienst gaf echter maandenlang geen inschatting van hoe lang het zou duren tot het zover was.

De urgentie bij het kabinet werd wel al in het voorjaar gevoeld: er kwam toen een evacuatieplan voor het Afghaanse personeel van de Nederlandse ambassade in Kabul. Het leek op de "tolkenprocedure": met deze procedure was het al langer mogelijk voor (oud-)medewerkers om naar Nederland te komen.

Evacuatielijst

In april werd door ambtenaren na een werkbezoek ingeschat dat het evacuatieplan eventueel moest gelden voor 250 tot 300 personen. Het ging onder anderen om Nederlandse en lokale medewerkers van de ambassade, geregistreerde Nederlanders in Afghanistan, een aantal Zwitsers en dertig Hongaarse beveiligers.

De lokale medewerkers vroegen later om ook inwonende familieleden te mogen meenemen bij evacuatie, die waren hier dus nog niet meegeteld. Het is niet duidelijk of er destijds ook al tolken op de evacuatielijst stonden.

Daarna werd de situatie in Afghanistan gevaarlijker. Australië evacueerde de gehele ambassade al in mei en Frankrijk bouwde de aanwezigheid flink af. Nederland besloot toen nog om te blijven. Mensen weghalen uit de ambassade zou ook betekenen dat de mensen die zich voor asiel zouden melden in Nederland, minder goed geholpen konden worden.

Er was dus een groep mensen aangewezen die geëvacueerd moest worden, maar pas in juni bespraken topambtenaren van Buitenlandse Zaken en Defensie hóe ze de lokale medewerkers en hun familie daadwerkelijk weg konden krijgen. Het plan was om ze bij een "verslechterde veiligheidssituatie" te evacueren via commerciële vluchten. De reden hiervoor was dat Defensie "niet in staat zal zijn om snel grote aantallen mensen te evacueren".

Te weinig vliegtickets

De opmars van de Taliban ging in de zomer gestaag, verschillende steden in het westen en zuiden van het land waren in hun handen. Begin augustus werd door topambtenaren van Buitenlandse Zaken en Defensie besloten dat het evacuatieplan van de lokale medewerkers en hun familie moest starten. Het ministerie van Buitenlandse Zaken paste die dag ook het reisadvies aan. "Reis NIET naar Afghanistan", stond er.

Vier dagen later werden er 97 vliegtickets gekocht om lokale medewerkers tussen 17 en 20 augustus te laten vertrekken. Dit waren veel minder tickets dan het aantal dat nodig zou zijn om 211 lokale medewerkers en hun familieleden naar Nederland te brengen. Voor andere medewerkers werd nog geen ticket gekocht; wel waren er "voorbereidingen" om dit te doen, staat in het feitenrelaas. De tickets werden uiteindelijk niet gebruikt.

Dit is hoe de Taliban zo snel zo groot konden worden in Afghanistan:

Op 12 augustus schatte de MIVD in dat de Taliban "binnen 90 dagen" in Kabul zijn. Dat bleek een behoorlijke onderschatting want drie dagen later viel de Afghaanse hoofdstad. Op 14 augustus om 23.50 uur kreeg de Nederlandse ambassade het dringende advies van de Amerikanen om zich te verplaatsen naar het vliegveld. Het uiteindelijke vertrek was halsoverkop, omdat de snelle opmars van de Taliban het ambassadepersoneel verraste.

Volgens plan bleven reispapieren voor lokaal Afghaans personeel op de ambassade liggen. De NOS berichtte daar eerder over, omdat tolken die reispapieren moesten ophalen onder toeziend oog van de Taliban. Het ministerie schrijft niets over of in het besluit om de paspoorten op de gesloten ambassade te laten liggen is meegewogen dat dit mogelijk een gevaar betekende voor de houders van die paspoorten.

Ambassadeteam moet weg

Bij het vliegveld van Kabul was de chaos compleet. Het kabinet wilde graag de ambassade openhouden met tenminste één medewerker en beveiliging. Zo kon er zicht blijven op evacuatiemogelijkheden voor Nederlanders, lokaal personeel en tolken. Maar het liep anders toen de Amerikanen zeiden dat ze de veiligheid van de Nederlanders op het vliegveld niet konden garanderen.

Het kabinet besloot daarop dat het hele ambassadeteam moest vertrekken. Niet alle landen deden dit en door het vertrek werd het de eerste dagen moeilijker om nog Nederlanders of mensen met een band met Nederland te evacueren. Wel werd er vanuit Nederland direct een nieuw team gestuurd onder de bescherming van meer militairen.

Dit maakte de situatie rondom het vliegveld zo ingewikkeld:

De demissionaire ministers schrijven dat het erg lastig was om mensen naar het vliegveld te laten komen. Defensie kwam met een oplossing: met twee helikopters konden evacués worden opgehaald uit Kabul en naar het vliegveld worden gebracht. Er werden mariniers klaargezet om te helpen bij die militaire operatie. Het plan werd uiteindelijk afgeblazen. Militair optreden was te gevaarlijk en, zo blijkt uit het relaas, mocht niet van de Amerikanen.

Uiteindelijk werd er toch een manier gevonden om de lokale ambassademedewerkers op het vliegveld te krijgen. Hoe dit is gebeurd, staat niet beschreven. Er zijn uiteindelijk in totaal 1673 mensen geëvacueerd. Dat zijn er veel meer dan in april werd ingeschat.

Dat de aantallen zo uiteenlopen komt doordat er veel meer Nederlanders in Afghanistan waren dan verwacht. Ook werd er later door de Tweede Kamer besloten dat meer mensen in aanmerking kwamen voor evacuatie. Toen de laatste Nederlanders en Amerikanen uiteindelijk vertrokken uit Afghanistan, is een onbekend aantal mensen achtergebleven dat nog aanmerking komt voor evacuatie.

Na het vertrek van de laatste Amerikanen in Afghanistan namen de Taliban het vliegveld van Kabul meteen over: