Mikis Theodorakis: een Grieks leven vol muziek en politiek engagement

• Petra Steenhoff

  redacteur Online

Mikis Theodorakis, wiens overlijden vandaag bekend werd gemaakt, was één van de belangrijkste Griekse componisten van de twintigste eeuw. Muziek en politiek speelden een sleutelrol in zijn leven. In totaal componeerde hij een oeuvre van meer dan 1000 werken, variërend van filmmuziek tot opera. In Nederland werd hij vooral bekend door het nummer La danse de Zorba dat hij schreef hij voor de film Zorba de Griek (1964).

Zijn muzikale passie paarde Theodorakis aan een sterk politiek engagement. In de jaren 60 zat hij in het Griekse parlement en nadat het leger in 1967 de macht had gegrepen werd hij actief in het ondergrondse verzet tegen de junta. Uiteindelijk kwam hem dat op een verbanning uit Griekenland te staan.

Zijn sterke overtuigingen beperkten zich niet tot de Griekse politiek. Zo sprak hij zich uit tegen de Golfoorlog en steunde hij Servië in de Balkanoorlog. Als anti-zionist veroordeelde hij de bezetting van de Gazastrook door Israël en keerde zich tegen de Griekse premier Papandreou toen die de banden met de Israëlische premier Netanyahu aanhaalde.

De traditionele Griekse volksmuziek en de Byzantijnse liturgie waarmee hij opgroeide wakkerden zijn muzikale belangstelling al op jonge leeftijd aan. Nog voordat hij een instrument kon bespelen componeerde Theodorakis al muziek. Hij richtte een koor op waarmee hij op zijn zeventiende zijn eerste concert gaf.

Levend begraven

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Theodorakis actief in het Griekse verzet en tijdens de direct daaropvolgende Griekse burgeroorlog was hij lid van het extreem-linkse Griekse Volksleger voor Nationale Bevrijding. Om die reden kwam hij in de cel en werd hij zwaar gemarteld. Zo werd hij twee keer levend begraven.

In de periodes dat hij niet werd gezocht of gevangen zat studeerde Theodorakis aan het conservatorium in Athene waar hij in 1950 afstudeerde. Een paar jaar later vertrok hij naar Parijs, waar hij aan het conservatorium muziekanalyse studeerde bij de Franse componist Olivier Messiaen.

In 1960 keerde Theodorakis terug naar Griekenland waar hij met zijn liederencyclus Epitaphios een revolutie in de Griekse muziek veroorzaakte. Hij ontwikkelde het concept van 'metasymfonische muziek', waarbij symfonische composities vermengd werden met populaire muziek en Griekse instrumenten.

In 1964 schreef hij de muziek bij Michael Cacoyannis' film Zorba de Griek. La danse de Zorba, grotendeels gebaseerd op de sirtaki uit Kreta, werd een groot internationaal succes.

Liesbeth List

In Nederland stond het nummer wekenlang in de top 40. De zanger bezocht tijdens een bezoek aan Nederland het cabaret Shaffy Chantant en maakte daar kennis met chansonnière Liesbeth List. Dat resulteerde in een samenwerking waaruit het album Liesbeth List zingt Theodorakis voortkwam.

Ook schreef hij in die periode de beroemde Mauthausen trilogie, genoemd naar het gelijknamige nazi-concentratiekamp in Oostenrijk. Door velen wordt deze cyclus van vier aria's, gebaseerd op de gedichten van Mauthausen-overlever Iakovos Kambanellis, gezien als het mooiste muzikale werk is dat ooit is geschreven over de Holocaust.

Na zijn terugkeer in Griekenland richtte Theodorakis een democratische jongerenpartij op en nam zitting in het Griekse parlement. Toen in 1967 na een staatsgreep het kolonelsregime in Griekenland de macht overnam dook Theodorakis onder en richtte hij een verzetsgroep op. Al snel werd hij opgepakt en gevangengezet op verschillende plaatsen, waaronder een concentratiekamp in Oros. In die periode was het in Griekenland verboden Theodorakis' muziek te spelen of te beluisteren.

Verbanning

Beroemde componisten en artiesten zoals Dmitri Sjostakovitsj, Leonard Bernstein en Harry Belafonte oefenden grote druk uit op het regime om hem vrij te laten, wat in 1970 ook gebeurde. Wel moest hij Griekenland verlaten.

Met zijn vrouw en kinderen vertrok hij naar Parijs, waar hij bij aankomst direct in een ziekenhuis werd opgenomen met tuberculose.

Ook buiten Griekenland bleef de componist strijd voeren tegen het kolonelsregime. Hij gaf duizenden concerten over de hele wereld, sprak met belangrijke politieke leiders en werd door velen beschouwd als het boegbeeld van het verzet tegen het kolonelsregime.

Na de val van het kolonelsregime in 1974 keerde Theodorakis terug naar Griekenland waar hij naast zijn muzikale werk ook zijn politieke loopbaan weer oppakte. Hij zat meerdere periodes in het Griekse parlement en van 1990 tot 1992 was hij minister in de regering van premier Konstantinos Mitsotakis.

Na zijn terugkeer hield hij zich nog hoofdzakelijk bezig met klassieke muziek. Zo schreef hij zijn eerste opera, Kostas Kariotakis, het ballet Zorba de Griek en verschillende symfonieën. Ook werkte hij aan zijn vijf delen tellende autobiografie. In deze periode kende de Sovjetunie hem de Internationale Lenin-Vredesprijs toe.

Koren

In 2006 componeerde hij de liederencyclus Odysseia die in 2007 in een vertolking van de Griekse zangeres Maria Farantouri werd uitgebracht. Datzelfde jaar werd hij geëerd met een Lifetime Achievement Award op het Internationale Filmfestival van Vlaanderen-Gent.

Na die tijd besloot Theodorakis het rustiger aan te doen. Het laatste werk van zijn hand is de filmmuziek voor Recycling Medea van Asteris Kutulas in 2013.

In juni 2017 verscheen Theodorakis nog in het openbaar als dirigent van een duizendkoppig koor uit dertig steden dat hem in het Panathinaiko stadion in Athene kwam eren. Hij was toen 92 jaar.

Mikis Theodorakis is 96 jaar geworden. In Griekenland zijn drie dagen van nationale rouw afgekondigd.