Tijd dringt bij evacuaties Kabul: 'Alles moet door zelfde, hele dunne rietje'

• Lennart Bloemhof

  redacteur Online

Geheime ophaallocaties, geblindeerde bussen, commando's en helikopters. Landen grijpen naar steeds meer uiteenlopende middelen om mensen uit Afghanistan te krijgen. Daarbij dringt de tijd: zowel de Taliban als de VS lijken niet van zins de deadline van 31 augustus ook maar met een minuut te verlengen.

Ook Nederland worstelt met de kwestie. "Elk uur telt", schreef het demissionaire kabinet in een Kamerbrief over de evacuaties uit Kabul van Nederlanders en Afghanen die voor Nederland hebben gewerkt. De Amerikanen maken zich klaar voor vertrek, de situatie rond het vliegveld wordt onoverzichtelijker en de onderhandelingsruimte met de Taliban slinkt. Wat kan Nederland nog doen?

Nationale aangelegenheid

Defensieminister Bijleveld zei vandaag dat het "heel ingewikkeld" wordt om na vrijdag nog mensen te evacueren. Dat verwacht ook Daan Brink, oud-officier van het Korps Commandotroepen. Hij runt zijn eigen bedrijf, waarbij hij mensen uit risicogebieden haalt. Als militair was Brink onder meer betrokken bij evacuaties uit Congo, Libanon en Ivoorkust.

Hij weet als geen ander hoeveel factoren een rol spelen bij dergelijke operaties. Brink: "Op papier is het een joint effort van verschillende landen, maar in de praktijk is zo'n evacuatie vooral een nationale aangelegenheid", zegt Brink. "In Libanon, in 2006, zaten we in de avond bijvoorbeeld nog met z'n allen te overleggen. De volgende ochtend waren er opeens vier landen weg. Er lag geen paperclip meer op de grond."

Daar komt bij dat Nederland als relatief kleine speler bij dergelijke megaoperaties sterk afhankelijk is van partners. In Afghanistan is dat voornamelijk Amerika, dat met duizenden militairen het vliegveld in Kabul controleert. Wat de Amerikanen de komende dagen doen, zal voor een groot deel bepalen wat er voor Nederland nog mogelijk is.

Zo verloopt het evacuatieproces:

Dat elk uur telt, zoals het kabinet stelt, is volgens Brink allesbehalve overdreven. Hij schat dat er nog twee dagen volop geëvacueerd kan worden, daarna wordt het lastig. De Amerikanen moeten hun eigen militairen nog evacueren en tal van materieel ontmantelen en inladen. Brink: "Hoe meer spullen, hoe eerder ze ermee beginnen. En dat moet allemaal door hetzelfde, hele dunne rietje."

Als laatste zal de force protection vertrekken, zegt Brink, oftewel de militairen die het vliegveld bewaken. "Het probleem in Kabul is dat het gaat om een relatief klein vliegveld en om een enorm groot gebied dat wordt beschermd. Als je dat gebied langzaam kleiner maakt, maak je jezelf kwetsbaar. Dus dat zal heel snel gebeuren."

De Taliban lijken sinds gisteren een steviger standpunt te hebben als het gaat om wie er nog mag vertrekken en wie niet. De sfeer rond het vliegveld wordt "grimmiger", aldus het kabinet, en het is "zeer aannemelijk" dat de druk en chaos rond het vliegveld de komende dagen toeneemt.

Die conclusie trokken de kolonels Peter Tankink en Andrew Houwman ook, in een technische briefing vanmiddag in de Tweede Kamer. Houwman: "De situatie lijkt statisch, maar de checkpoints van de Taliban komen steeds dichter bij het vliegveld."

Duitsland stuurde de helikopters vorige week naar Afghanistan:

Met de toenemende tijdsdruk zoeken landen naar andere manieren om mensen weg te halen uit Kabul. Zo meldden Belgische media gisteren dat België vijf bussen in het diepste geheim de stad in heeft gestuurd om zo'n 200 tot 250 mensen op te halen.

Ook de Fransen en Britten hebben met soortgelijke buskonvooien via geheime routes en ophaallocaties mensen vanuit Kabul naar het vliegveld gebracht. Duitsland en de VS zetten helikopters in om mensen te evacueren. De landen delen amper details over hun inspanningen. Alleen Canada bevestigde deze week dat elite-eenheden "buiten het veiligheidskordon van het vliegveld" opereren.

Plaatsvervangend secretaris-generaal van het ministerie van Buitenlandse Zaken Carola van Rijnsoever vertelde in de technische briefing over hoe de Nederlandse evacuatieprocedure tot nu toe verliep. Mensen die op de lijst staan om geëvacueerd te worden, krijgen een belletje als de verwachting is dat het vliegveld in de uren daarna te bereiken is. "Dan worden er groepjes geformeerd. Via de telefoon worden mensen op afstand met kaarten begeleid om de route te vinden. Zonder die begeleiding lukt het niet het vliegveld te bereiken."

Gisteravond werd duidelijk dat ook Nederland militairen inzet om mensen op te halen in de stad. Ook wordt samengewerkt met de Duitsers en Britten, aldus minister Kaag, die verder geen details wilde delen.

Lastige keuzes maken

Oud-militair Daan Brink noemt die zwijgzaamheid "heel slim" in het kader van de "operationele veiligheid". Mensen ophalen uit de stad is "echt een hoog risico". Brink: "Allereerst moet je afspraken maken met de Taliban. Daarna moet je een discreet verzamelpunt hebben, maar dat kun je niet twee dagen van tevoren al meedelen. Dat maakt het kwetsbaar. Tenslotte heb je de road move, oftewel de militairen die de stad in gaan."

De Nederlandse militaire aanwezigheid is relatief klein, zegt Brink: "Dat maakt het evacueren niet eenvoudiger, maar je hebt wel meer slagkracht."

Mogelijk moeten er op een zeker moment lastige keuzes gemaakt worden. "Doe je de deur dicht of neem je iedereen mee die zegt voor Nederland te hebben gewerkt?", schetst Brink het dilemma.

Tijdens de technische briefing bleek dat de evacuaties vooralsnog op dezelfde manier doorgaan. Zowel mensen met een Nederlands als mensen met een Afghaans paspoort worden geëvacueerd. De mensen die het meeste risico lopen om slachtoffer te worden van de Taliban hebben geen voorrang. Wie eerder op de evacuatielijst komt, wordt ook eerder opgeroepen naar het vliegveld te komen.

Of het genoeg zal zijn, moet blijken. Maar volgens minister Kaag valt met "een grote zekerheid" te stelen dat niet iedereen kan worden opgehaald.