Duizenden werken bij banken aan opsporen terreurfinanciering, 'blijft heel lastig'
Noodhulporganisaties hebben last van onder meer de strenge anti-terrorismeregels, meldde de NOS gisteren. Die regels moeten financiering van bijvoorbeeld terreurgroepen voorkomen. Tegelijkertijd zetten deskundigen vraagtekens bij het nut van die strenge regels.
Elke dag nemen banken alle transacties van al hun klanten onder de loep, op zoek naar ongebruikelijke transacties die kunnen wijzen op de financiering van terrorisme.
In de praktijk gebeurt het echter zelden dat een zaak over terrorismefinanciering daardoor rondkomt, zegt Tasniem Anwar, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. Zij houdt actief uitspraken over terrorismefinanciering in de gaten.
"Vaak gaat het daarbij om mensen die geld overmaken naar familieleden die zijn uitgereisd naar IS-gebied", zegt Anwar. "Maar geld overmaken naar IS-gebied doe je doorgaans niet met een transactie van de ene naar de andere bank." Vaak komt de politie die zaken dus op een andere manier op het spoor.
Legers van onderzoekers
Banken en andere financiële instellingen zijn wettelijk verplicht zelf op zoek te gaan naar ongebruikelijke transacties en die te melden aan de overheid. Vervolgens kan die daar verder onderzoek naar doen. Die verplichting geldt naast terrorismefinanciering ook voor vermoedens van witwassen.
Banken hebben daarvoor grote legers aan onderzoekers opgetuigd. In Nederland zijn het er minimaal 8000, maar mogelijk meer. Alleen al bij ING werken 4000 onderzoekers aan het voorkomen van terrorismefinanciering of witwassen; meer dan dat er in Nederland wijkagenten zijn. De Rabobank heeft er 4500, maar dat is wereldwijd.
Tips vanuit banken komen terecht bij de Financial Intelligence Unit. In 2020 deden banken dat samen zo'n 725.000 keer, inclusief witwassen. Daarvan werden er uiteindelijk 4500 bestempeld als daadwerkelijk verdacht in verband met terrorisme.
Aanslag voorkomen?
In hoeveel gevallen daarbij bijvoorbeeld een aanslag is voorkomen, is moeilijk te zeggen. Het Openbaar Ministerie wijst op 23 gerechtelijke uitspraken waarin sprake was van terrorismefinanciering en een tip vanuit een bank een rol speelde, maar de grootte van die rol kan verschillen.
UvA-onderzoeker Anwar kent sinds 2017 zo'n dertig zaken. "Maar de meeste van die zaken kwamen waarschijnlijk niet tot stand na een bankentip."
Zaken kunnen ook zijn gebruikt om bijvoorbeeld bepaalde mensen extra in de gaten te houden, stelt het OM, of voor andere 'intelligencedoeleinden'.
Je kunt een aanslag ook financieren met je studiefinanciering, salaris of uitkering.
Waar alle betrokkenen het over eens zijn: het is ontzettend moeilijk om terrorismefinanciering op te sporen. Het gaat namelijk om lage bedragen; een terreuraanslag plegen is niet per se duur.
"Het is heel moeilijk om een dubieuze transactie tussen miljoenen dagelijkse banktransacties te detecteren", zegt UvA-onderzoeker Esmé Bosma. Zij doet specifiek onderzoek naar het voorkomen van terrorismefinanciering met tips vanuit banken.
Het gaat vaak bovendien om kleine bedragen. "En je hebt helemaal geen 'crimineel' geld nodig. Je kunt een aanslag ook financieren met je studiefinanciering, salaris of uitkering", aldus Bosma. Het opsporen van verdachte transacties is dan dus niet genoeg om de persoon met verdachte bedoelingen op te sporen.
Speld in hooiberg
Ook de Nederlandse Vereniging van Banken ziet dat: in een document uit 2017 heeft de bank het over 'het zoeken van een speld in een hooiberg'.
Daarom zijn de banken gestart met een taskforce terrorismefinanciering, laat een woordvoerder van de Nederlandse Vereniging van Banken weten. Speciaal aangewezen analisten krijgen daarbij meer te weten dan normaal, waardoor ze gerichter onderzoek kunnen doen.
Ook kijken banken naar allerlei manieren om de opsporing van ongebruikelijke transacties te verbeteren. Zo kijken ze naar kunstmatige intelligentie, vertelt onderzoeker Bosma. Daarbij zoeken ze bijvoorbeeld naar kenmerken van bekende verdachten, en laten de algoritmes zoeken naar vergelijkbare gevallen.
"Maar bij terrorismefinanciering zijn er voor een bank zó weinig bekende gevallen, dat er niet echt een goede profielschets van een dader te maken is." En dan is geautomatiseerd zoeken lastig.
Veiligheidstaak voor banken?
"Je kunt je bovendien afvragen of het wel aan banken is om deze publieke veiligheidstaak op zich moeten nemen", zegt Marieke de Goede, ook van de Universiteit van Amsterdam. "Banken beslissen nu wat wel of niet verdacht is, en dat is een taak die van oudsher natuurlijk bij de overheid lag."
Ook is er het risico dat banken klanten uitsluiten die te veel risico opleveren, stelt De Goede. "In andere landen, ook in het Verenigd Koninkrijk, neemt dat al toe. En ook in Nederland merk je dat nu al, bijvoorbeeld met hulporganisaties."
