Kritiek en frustratie over gebrekkige coördinatie bij hulpverlening België

• Aïda Brands

  redacteur Brussel

Een ouder stel uit Pepinster wacht in de rij bij een sporthal waar het Rode Kruis eten en drinken uitdeelt aan getroffenen van de watersnood. Het water kwam drie weken geleden in hun huis tot aan hun middel. Zij zijn blij met de hulp van het Rode Kruis, maar zijn absoluut niet te spreken over de Belgische en Waalse overheid. "Politici hebben een hoop praatjes maar ze komen met niks over de brug", zegt de man.

Hij spreekt namens velen. Ruim drie weken na de watersnood verloopt de hulpverlening voor de slachtoffers in België chaotisch. De frustraties lopen soms hoog op. Het gebrek aan coördinatie van de overheid leidt tot grote problemen.

Bij het natuurgeweld kwamen vorige maand bijna veertig mensen om het leven; zo'n 10.000 mensen verloren hun huis. Ook raakte 45 kilometer aan gasleidingen zwaar beschadigd, met als gevolg dat 30.000 tot 40.000 huizen nog altijd niet zijn aangesloten op gas. Bewoners zijn daarom afhankelijk van noodhulp voor onder meer hun maaltijden.

De hulp wordt op dit moment voornamelijk gegeven door het Rode Kruis en andere vrijwilligers. Bij het Rode Kruis Vlaanderen hebben meer dan 15.000 vrijwilligers zich gemeld en is er meer dan 30 miljoen euro ingezameld: een Belgisch record.

Veel vrijwilligers storen zich aan het gebrek aan coördinatie en concrete hulp vanuit de overheid. "Als er de eerste dagen geen vrijwilligers naar het gebied waren gekomen, waren er veel meer doden gevallen", zegt een vrijwilliger uit Vlaams-Brabant.

Een andere vrijwilliger is woest over de houding van de Belgische overheid. Ze woont in Brussel. "Ik ben vooral ook aangedaan dat er op 130 kilometer van mijn voordeur mensen, meer dan twee weken na de ramp zonder elektriciteit en sanitair zitten. Onaanvaardbaar."

'Systeem niet geschikt'

Volgens Hugo Marynissen, crisismanagement-deskundige aan de Universiteit van Antwerpen, is België niet voorbereid op een grote crisis. Het is juridisch onduidelijk wie de leiding moet nemen tijdens zulke grote rampen. "De huidige structuur in België werkt prima in het geval van kleine en overzichtelijke crises. Maar voor grote, zoals de coronapandemie of de overstromingen van drie weken geleden, is het huidige systeem niet geschikt."

Een belangrijke reden voor het gebrek aan coördinatie is de complexe staatsstructuur van België. Het land heeft een federale regering, maar daarnaast is er ook een Franstalige Waalse en een Nederlandstalige Vlaamse regering. Ook de provincies en vele lokale gemeenten zijn betrokken bij de hulpverlening.

"Officieel is het de provincie die nu moet coördineren", zegt Cédric Halin, burgemeester van het plaatsje Olne van zo'n 4000 inwoners. Ook zijn gemeenschap werd getroffen door het water. Hij is ontgoocheld door het gebrek aan coördinatie en vertelt dat hij soms uren aan de telefoon zit met de provincie. "Ik word doorgestuurd van chef naar chef naar chef. Als ik maandag om hulp vraag, dan moet ik soms wel wachten tot donderdag of vrijdag voordat ik een antwoord krijg", zegt een radeloze Halin.

Olne is niet zo hard getroffen als het in de buurt gelegen Pepinster, maar ook hier kwam iemand om het leven. "Ik vraag me elke dag af of ik niet toch iets had kunnen doen om dat te voorkomen. Had ik niet nog één keer moeten bellen met de provincie?"

De Belgische regering trekt zich de kritiek op de gebrekkige hulpverlening aan. De minister van Binnenlandse Zaken, Annelies Verlinden, wil dat de federale regering nu een grotere rol gaat spelen bij de coördinatie van crisishulp. Hugo Marynissen vindt het goed dat de Belgische regering zich bewust lijkt geworden van het probleem.

'Zelfde fouten dreigen'

Maar de crisismanagement-deskundige vindt dat er structureel iets moet veranderen. "Eigenlijk zou je in elke gemeente een verbindingspersoon nodig hebben die doorgeeft wat er nodig is, wat er op dat moment gebeurt en wat er nog moet gebeuren." Het is een breed gedeelde wens van hulpverleners in België. Al eerder is de regering geadviseerd de structuur te veranderen, maar tot op heden is dat advies niet overgenomen.

Hoewel Marynissen hoopt dat de Belgische regering van de fouten zal leren, heeft hij er ook een hard hoofd in. "Ik ben een positief mens, maar de realiteit leert ons dat na een grote ramp of crisis een onderzoekscommissie wordt opgezet en een aantal jaar later worden weer precies dezelfde fouten gemaakt."