Heemskerk is dolblij met 'nieuwe ik' in Tokio: 'Eindelijk ben ik vrij'
In de catacomben van het immense Tokyo Aquatic Centre gunt Femke Heemskerk de buitenwereld vrijdag een zeldzaam kijkje in haar ziel. De finale van de 100 meter vrije slag zit erop en voor de camera verschijnt een zwemster die ze zelf lachend als 'blij ei' had kunnen omschrijven.
Natuurlijk was het leuk geweest wanneer ze het koninginnennummer had afgesloten met een plek op het ereschavot of een nationaal record. Maar diep menselijk geluk kan net zo goed schuilen in een zesde plaats in de olympische eindstrijd, zo bezweert ze.
"Eindelijk ben ik vrij. In mijn hoofd en in mijn lijf. Dit is een overwinning op mezelf. En dat is belangrijker dan wat ook."
Goed is goed genoeg
Heemskerk maakt er geen geheim van blij te zijn dat ze op 33-jarige leeftijd ten langen leste de topsporter in zichzelf kan omarmen. De eeuwige twijfel heeft plaats gemaakt voor momenten van opperste tevredenheid nu ze leeft naar het adagium van haar trainer Marcel Wouda. Goed is goed genoeg.
Dat ze in Tokio na zeventien jaar voor de eerste maal in een individuele olympische finale staat, is de bekroning van een proces dat Heemskerk eind 2016 inzet. Het is het moment waarop ze terugkeert naar Wouda, de man met wie ze een jaar eerder nog brak omdat hij met oog op de Spelen van Rio zijn prioriteiten bij het openwaterzwemmen had gelegd.
In het spoor van Sharon van Rouwendaal verkast ze naar Montpellier, waar ze onder de Franse bullebak Philippe Lucas vele, vele kilometers maakt. Meer dan goed voor haar is, blijkt. Het duurwerk dat 's zomers en 's winters in het aftandse buitenbad wordt verricht, gaat ten koste van haar verfijnde techniek, die voorheen de perfectie van de vrije slag benaderde.
Het avontuur in het zuiden van Frankrijk mislukt in alle opzichten. Ontgoocheld keert ze in de zomer van 2016 terug uit olympisch Rio de Janeiro.
Vierde op de 4x100 vrij. Twintigste op de 100 vrij. Zestiende op de 200 vrij. Heeft ze hiervoor zo hard getraind?
Dramatisch
Een illusie armer klopt ze aan op het oude nest, waar Wouda zich opnieuw over haar ontfermt. "Dramatisch", noemt hij de fysieke gesteldheid waarin hij zijn oud-zwemster terugkrijgt. "Ze was in Frankrijk helemaal kapot getraind. Het heeft twee jaar geduurd voor ze überhaupt weer in balans was. Pas daarna konden we weer serieus aan de slag."
Heemskerk werkt aan zichzelf, zowel binnen als buiten het zwembad. In januari 2019 investeert ze in haar toekomst door zich in te schrijven voor de opleiding Master in Coaching aan het Johan Cruyff Institute. Een diepere achterliggende gedachte ontbreekt. "Het leek me gewoon leuk om de coach te worden die ik zelf in mijn jeugd nooit heb gehad."
Maar al gauw gaat het de diepte in. Heemskerk wordt gedwongen om na te denken over zichzelf. Het uitgangspunt van de opleiding laat geen andere mogelijkheid: je kunt een ander pas coachen wanneer je jezelf kunt coachen.
Alleen als ik bevrijd ben, kan ik hard zwemmen.
De terugkeer naar de collegebanken, in totaal 280 uur in tien maanden tijd, draait uit op een ware ommekeer in haar leven. Ineens ontdekt ze dat ze tot veel meer in staat is dan ze ooit voor mogelijk heeft gehouden.
"Ik begon aan die opleiding en had meteen iets van: wauw! Dit gaat over mezelf! Het voelde als een cursus persoonlijke ontwikkeling. Ik moest heel erg nadenken over mijn doen en laten. En dat heeft veel in werking gezet."
"Tijdens die opleiding kwam ik erachter dat ik mijn hele leven lang niet genoeg voor mezelf was opgekomen. Dat ik me voortaan vaker moet uitspreken wanneer ik ergens mee zit. Ik vind niet dat ik egoïstischer ben geworden. Ik behartig wel mijn belangen beter. Dat deed ik niet genoeg. Dit was een echte game changer."
Luisteren
Aansluitend op de opleiding start ze elders een ander traject om nóg meer over zichzelf te weten te komen. Veel wil Heemskerk daar niet over kwijt. Te persoonlijk, zo oordeelt ze. "Ik heb daar nieuwe inzichten gekregen en ben op bepaalde vlakken gegroeid. Laat ik het daar maar op houden."
De lessen van Master in Coaching komen goed van pas in het begin van het olympisch jaar. "Ik durfde eindelijk naar mijn eigen intuïtie te luisteren en voelde daar kracht bij." Ze dwingt bij zwembond KNZB een swim-off af tegen Valerie van Roon als ze vanwege een positieve test van haar partner niet mag starten op de wedstrijd waar het laatste olympische startbewijs op de 50 vrij valt te halen.
"Eindelijk kwam ik een keertje voor mezelf op. Ik vond dat heel eng, maar heb het toch aangedurfd. Dat ik me na al die jaren durfde uit te spreken was pure winst."
Heemskerk maakt in de eerste maanden van de olympische jaargang daarnaast ook nog eens een uiterst turbulente periode door in haar privéleven. "Het eerste half jaar van 2021 was best wel heel zwaar. Toch ben ik overeind gebleven. Ik had ineens echt iets van: what the fuck, ik weet nu écht dat ik heel sterk ben."
Het veroveren van de Europese titel op de 100 vrij in mei van dit jaar, haar eerste individuele hoofdprijs op de langebaan, is daar de ultieme bevestiging van. "Ik was ineens niet meer bezig met winnen. Het ging erom dat ik zonder energieverlies lekker met mezelf bezig was."
Met dezelfde instelling staat Heemskerk vrijdag in het Tokyo Aquatic Centre in de olympische finale van het koninginnennummer. Ze raakt zowel geëmotioneerd als gemotiveerd wanneer ze voor de race de stem van de speaker hoort weerkaatsen tegen de 15.000 lege stoeltjes in het immense stadion. 'Ladies and gentlemen The final of the one hundred freestyle women!'
Waar ze voorheen op zulke momenten kan dichtklappen van de spanning en het gevoel heeft ten strijde te moeten trekken tegen demonen in haar hoofd, slaagt ze er ditmaal in te genieten. Eindelijk is daar het besef. "Ik voel me bevoorrecht."
Bevrijd
"Lang, heel lang ben ik ermee bezig geweest om uit te zoeken hoe ik het beste uit mezelf haal. Ik heb niets aan gedachten als 'ik kán dit' en 'ik móet dat'. Daar word ik niet beter van. Hier in Tokio ben ik met een grote glimlach het zwemstadion binnengelopen en heb ik me volkomen vrij gevoeld. In mijn hoofd, maar ook in mijn lijf. Ik weet inmiddels: alleen als ik bevrijd ben, kan ik hard zwemmen."
Ze krijgt nog twee kansen: eerst op de gemengde 4x100 meter wisselslag, dan op de slotdag op de 50 meter vrije slag. Uitdagingen waarvan ze, eindelijk, écht gelukkig wordt. Ze kan het niet nalaten te benadrukken. "Ik ben dol blij met deze Nieuwe Ik."
Er is wel een dilemma voor Femke Heemskerk. Tussen de halve finale 50 vrij en de finale 4x100 meter zit maar tien minuten. "Ik ga kijken hoeveel energie ik nog heb en waar de beste kansen liggen."
