'Koning Bibi' verliest zijn troon: het einde van een tijdperk

• Ties Brock

  correspondent Israël/Palestijnse gebieden

Zijn politieke toekomst hing al enige tijd aan een zijden draadje, maar nu is het doek echt gevallen voor de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. Hij overleefde vier verkiezingen binnen twee jaar tijd, en zelfs het begin van zijn strafzaak op verdenking van corruptie. Maar door een monsterverbond van zijn tegenstanders is 'koning Bibi', zoals zijn aanhangers hem noemen, zijn troon nu kwijt.

Netanyahu was de langst regerende premier in de geschiedenis van Israël en hield de politiek vele jaren in zijn greep. Hij werd 25 jaar geleden voor het eerst minister-president, en leidde het land tussen 1996 en 1999. Ook de afgelopen twaalf jaar stond Netanyahu aan het roer.

De leider van de rechtse Likud-partij liet zich gelden als een machtspoliticus pur sang. Hij wijst steevast op de gevaren die het Joodse volk omringen en stelt de veiligheid van Israël boven alles. Het maakt hem, samen met zijn internationale statuur, bij grote groepen populair. Bovendien groeide de economie van Israël onder zijn leiding.

Oorlogen en gewapende conflicten

Aan de andere kant oogst Netanyahu ook kritiek, die de laatste jaren steeds meer weerklank vindt. Tegenstanders wijzen op uitspraken waarmee hij de rechterlijke macht ondermijnt en spanningen tussen bevolkingsgroepen vergroot. De verdeeldheid kwam vorige maand tot uiting toen geweld uitbrak in gemengde Israëlische steden met Joodse en Arabische inwoners.

Een oplossing voor het conflict met de Palestijnen raakt in het tijdperk-Netanyahu verder uit het zicht. Onder zijn premierschap worden de vredesbesprekingen met de Palestijnse Autoriteit afgebroken en komt het tot diverse oorlogen en gewapende conflicten met Hamas, voor het laatst vorige maand.

Netanyahu handhaaft de blokkade van de Gazastrook, waar Hamas het voor het zeggen heeft. Ook groeien onder zijn leiding de illegale Joodse nederzettingen op de bezette Westelijke Jordaanoever.

Grote opstekers

Maar wat voor veel Israëliërs zwaarder weegt, is dat Netanyahu de impact van de Palestijnse kwestie op hun leven beperkt weet te houden. Bovendien blijkt het uitblijven van een oplossing de internationale status van Israël niet in de weg te staan. Zo tekent Netanyahu met hulp van de toenmalige Amerikaanse president Trump diplomatieke deals met diverse Arabische landen, die de staat Israël tot dan toe niet hadden erkend.

Het is niet de enige doorbraak die Netanyahu bereikt in het tijdperk-Trump. De Amerikaanse leider erkent onder internationaal protest de door Israël geannexeerde Golan-hoogvlakte, verplaatst de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem en zegt de nucleaire deal met Iran op. Netanyahu haalt het als grote opstekers voor Israël binnen.

Toch blijken die overwinningen niet voldoende om zijn politieke toekomst veilig te stellen. Sinds 2019 weet Netanyahu weliswaar in vier verkiezingen binnen twee jaar tijd telkens de eerste of tweede partij te worden, maar lukt het hem niet om een stabiele coalitie samen te stellen.

Dat heeft onder meer te maken met de strafzaak die tegen hem loopt: Netanyahu wordt verdacht van omkoping en fraude. Het is voor veel politici een reden niet langer met hem te willen samenwerken. Zelfs Israëls razendsnelle vaccinatiecampagne in de coronacrisis kan Netanyahu niet redden.

Daardoor dreigt nu het einde in zicht te komen van een lange politieke loopbaan, die begint in de Verenigde Staten. Benjamin Netanyahu wordt geboren in Tel Aviv in 1949, maar brengt een groot deel van zijn jeugd door in de VS, waar zijn vader hoogleraar is.

Voor de jonge Bibi is zijn oudere broer Yoni het grote voorbeeld. Beide broers dienen vanaf hun 18e bij dezelfde elite-eenheid in het Israëlische leger. Als zijn broer in 1976 omkomt bij een militaire missie, komt Netanyahu's leven op zijn kop te staan.

Na Yoni's dood rusten de verwachtingen van de familie volledig op de schouders van Benjamin. Die stelt niet teleur: hij ontpopt zich tot een veelgevraagde gast in Amerikaanse talkshows en een geprezen diplomaat, voor hij terugkeert naar Israël om zich op de politiek te richten.

Overlevingskunstenaar

In 1988 wordt Netanyahu voor de rechtse Likud-partij gekozen in het parlement, en in 1993 wordt hij partijleider. Hij voert een keiharde campagne tegen de vredesbesprekingen die toenmalig premier Rabin voert met de Palestijnse leider Arafat. Als Rabin in 1995 wordt vermoord door een extreemrechtse religieuze Jood, komen er nieuwe verkiezingen, die Netanyahu nipt wint.

Als premier onderhandelt Netanyahu met Arafat over vrede, maar weet geen doorbraak te bereiken. En als hij in 1999 de verkiezingen verliest, trekt hij zich terug uit de politiek. Na een paar jaar keert Netanyahu terug, om in 2009 wederom premier te worden.

Hij wordt in zijn tweede regeerperiode de langstzittende minister-president in de geschiedenis van Israël, nog voor de eerste premier van het land, David Ben Gurion. Maar aan zijn tijdperk lijkt nu toch echt een einde te komen. Al weet je het bij Netanyahu, een politieke overlevingskunstenaar met negen levens, maar nooit. Een comeback vanuit de oppositie is niet uitgesloten.