Industrie ziet de CO2-prijs snel oplopen: 'Het is een soort bitcoin'

• Thom Opheikens

  redacteur Economie

Voor wie verduurzaming een warm hart toedraagt was de Europese CO2-prijs lang een doorn in het oog: die was laag. Sinds kort is dat veranderd. Waar een ton CO2 uitstoten jarenlang kon voor tussen de 5 en 10 euro, is het tarief inmiddels opgelopen tot 50 euro. Ook krijgt de Europese industrie geleidelijk minder gratis zogeheten CO2-emissierechten. Die zijn jarenlang ruimhartig uitgedeeld.

Minder gratis rechten en de prijsstijging betekenen voor onder meer olieraffinaderijen, de chemische industrie en Tata Steel in IJmuiden dat de CO2-prijs een financiële factor van belang wordt. De grootste uitstoters in Nederland zijn ieder goed voor miljoenen tonnen CO2 per jaar. Samen met zo'n 11.000 andere bedrijven in de Europese Unie vallen ze onder het Europese CO2-rechtensysteem (ETS).

"Ik verwacht dat bedrijven denken: shit, dit gaat de komende jaren behoorlijk mis", zegt onderzoeker Sander de Bruyn van CE Delft. In opdracht van klimaatorganisatie Carbon Market Watch berekende hij hoeveel de Europese industrie tussen 2008 en 2019 verdiende dankzij een overvloed aan gratis CO2-rechten. Deze week werd het rapport gepubliceerd. De Bruyn komt uit op een bedrag van 30 tot 50 miljard euro.

Maar het speelveld is dit jaar veranderd. Het tempo waarin het aantal CO2-rechten jaarlijks vermindert is opgeschroefd en door een aanscherping van de regels krijgen bedrijven die veel uitstoten minder gratis rechten. Verwacht wordt dat Eurocommissaris Frans Timmermans de komende zomer verdere verscherpingen aankondigt.

Die combinatie is een belangrijke kracht achter de stijgende prijzen, zegt De Bruyn. Er speelt alleen ook iets anders mee, denkt hij. "Jaren geleden hadden we het er op borrels al over dat de CO2-prijs wel omhoog moest gaan. Het is een relatief kleine markt en er komen steeds minder rechten bij. Het is een soort bitcoin. Beleggers zijn hierop gedoken."

Als de Europese Commissie haar plannen deze zomer doorzet zal de Nederlandse industrie in 2030 20 à 30 procent van de uitstootrechten moeten kopen, schat de Bruyn. De kosten van CO2-uitstoot worden daarmee gevoeld. "Positief is dat het op de radar staat. Bedrijven zien dat ze iets moeten doen."

Versnelt de verduurzaming?

De stijging van de CO2-prijs is nog te pril voor nieuwe grote investeringen in verduurzaming, maar leidt wel tot zorgen over de concurrentiepositie, blijkt uit een rondgang van de NOS langs grote CO2-uitstoters. Dat geldt met name voor industrie met concurrentie buiten de Europese Unie, waar geen CO2-heffingen gelden.

"Een hoge CO2-prijs maakt projecten interessanter voor bedrijven die wat betreft CO2-uitstoot beter presteren dan hun concurrenten", zegt kunstmestfabrikant Yara Sluiskil bijvoorbeeld. "Maar dit voordeel gaat alleen op als ook in andere landen eenzelfde vorm van CO2-beprijzing geldt. Anders kiezen klanten meestal voor het goedkoopste product."

"Voor een koolstofneutrale economie zijn een goede CO2-prijs én behoud van concurrentievermogen van groot belang", zegt chemiecomplex Chemelot. Shell ziet hetzelfde probleem en pleit daarom voor een CO2-heffing aan de grens. "Die kan zorgen dat de Europese industrie financieel in de benen kan blijven terwijl ze transformeert."

Tata Steel IJmuiden rekent de hogere kosten die het maakt door aan klanten. "We hopen dat door deze CO2-toeslag op onze producten door te voeren, we een groter bewustzijn creëren van de kosten van CO2."

"Zoals bij alle kosten geldt ook hier: als je ze kunt doorgeven dan geef je ze door", zegt Gulbahar Tezel, econoom en partner bij adviesbureau PwC. Volgens Tezel is dat ook belangrijk om het doel van de CO2-prijs - snellere verduurzaming - te halen. "Een hogere marktprijs voor niet-duurzame producten maakt duurzame alternatieven relatief goedkoper."

Maar of kosten doorberekenen zomaar kan, hangt af van met wie je concurreert. "Als je met andere bedrijven in Europa concurreert, dan is het geen nadeel om kosten aan klanten door te geven. Die hebben met dezelfde CO2-prijs te maken." Met concurrenten buiten de EU is dat anders.

Voor producten die van buiten de EU komen, denkt de Europese Commissie aan een CO2-heffing aan de grens. Op die manier zou de Europese industrie beschermd worden tegen concurrenten die niet betalen voor hun uitstoot. Het is alleen de vraag of een combinatie van een importheffing en gratis CO2-rechten toegestaan is binnen internationale handelsregels.

Carbon Market Watch is kritisch. "Er wordt hard geijverd voor dubbele bescherming", zegt beleidsdirecteur Sam van den Plas. De organisatie is tegen gratis CO2-rechten voor de industrie. "Het geld dat binnenkomt als ze ervoor moeten betalen kan onder meer gebruikt worden om de industrie te helpen verduurzamen."