Niet de vindplaats maar een Griekse letter: waarom de WHO coronavarianten hernoemt

• Joram Bolle

Je kunt het de Britse variant noemen. Of GRY. Of 20I/501Y.V1. Of B.1.1.7. Het zijn allemaal namen voor dezelfde variant van het SARS-CoV-2-virus, dat covid-19 veroorzaakt. En nu komt er nog een vijfde naam bij: Alpha.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft besloten alle varianten van het virus die het op de voet volgt een letter uit het Griekse alfabet toe te wijzen. Want de meest gebruikte namen, vernoemd naar de plek waar de variant het eerst is aangetroffen, kunnen stigmatiserend zijn. En de wetenschappelijke namen zijn te ingewikkeld voor gebruik door het grote publiek.

Daarom was het nodig om met een ander systeem te komen, zegt de Nederlandse viroloog Frank Konings, die als hoofd van de Virus Evolution Working Group van de WHO op het proces voor het veranderen van de namen toezag. Die werkgroep houdt zich bezig met het classificeren van de verschillende varianten van het virus.

"We zijn hier in februari mee begonnen", zegt Konings. "Er zijn allerlei opties besproken. Het mochten geen namen van personen of bedrijven worden, maar het moest wel makkelijk te onthouden zijn." De groep heeft bijvoorbeeld overwogen lettergrepen van namen te combineren. Dus het begin van de ene naam en het eind van de andere. Maar daar kwamen toch combinaties uit die te veel op echte namen leken.

Ook namen van goden uit de Oudheid passeerden de revue. Gewoon nummeren vanaf 1 was een optie, maar dat zou toch te veel lijken op de wetenschappelijke benaming, zegt Konings. Uiteindelijk is er gekozen voor een benaming die een duidelijke reeks betreft en die zo neutraal mogelijk is.

Tot nu toe zijn er tien varianten die een naam toebedeeld hebben gekregen. De eerste vier zijn de zogeheten 'variants of concern'. Dat zijn varianten waarvan is aangetoond dat ze besmettelijker of dodelijker zijn of bijvoorbeeld invloed hebben op de werkzaamheid van vaccins. De Britse variant noemt de WHO nu variant Alpha, de Zuid-Afrikaanse variant heet Beta, de Braziliaanse heet Gamma en de Indiase variant heet Delta.

Daarna volgen tot Kappa zes 'variants of interest'. Die varianten houdt de WHO in de gaten, maar daarvan is nog niet bewezen of ze daadwerkelijk gevolgen hebben voor het verloop van pandemie, doordat ze bijvoorbeeld besmettelijker zijn.

Racistische opmerkingen

Konings: "We zijn ons er wel van bewust dat het Griekse alfabet maar 24 letters kent. We zijn al bezig om te kijken wat voor reeks we hierna gaan gebruiken."

De wetenschappelijke benamingen blijven gewoon bestaan en gebruikt worden door de WHO. De nieuwe namen zijn vooral bedoeld voor publieke communicatie, zegt Konings: "Varianten vernoemen naar landen of locaties kan stigmatiserend zijn."

Vorig jaar kregen bijvoorbeeld veel mensen met een Aziatische afkomst, ook in Nederland, te maken met racistische opmerkingen of zelfs geweld. Dat werd aangewakkerd door de Amerikaanse president Trump die naar het SARS-CoV-2-virus verwees als het Chinese virus of zelfs de "kung flu".

Spaanse en Mexicaanse griep

Dat virussen en varianten al dan niet in de volksmond naar gebieden genoemd worden is niets nieuws. Denk maar aan de Spaanse, Mexicaanse en Hongkonggriep. Of het ebola-virus, vernoemd naar de rivier in Afrika waar het virus voor het eerst werd aangetroffen.

Alleen hoeft die naam niet per se iets te zeggen over de oorsprong. De Spaanse griep begon hoogstwaarschijnlijk niet in Spanje, maar kreeg die naam omdat de Spaanse pers over de influenza-uitbraak schreef in 1918. Het land was neutraal in de Eerste Wereldoorlog, maar landen die wel meevochten censureerden de media om de bevolking niet te demoraliseren. Zo leek het alsof Spanje ground zero was van de uitbraak.

Te veel ingeburgerd

Vergelijkbare toevalligheden spelen een rol bij de ontdekking van varianten van dit virus. "Ze worden vaak ontdekt in landen die veel sequencen", zegt Konings. Sequencen is het in kaart brengen van de genetische code van een virus. "Maar dat wil niet zeggen dat die variant daar ontstaan is, alleen dat die daar is ontdekt." De WHO vreest dat landen angstig worden om veel te sequencen als daar het nadelige gevolg tegenover staat dat een variant naar jouw land genoemd wordt.

De vraag is alleen wel of een nieuw systeem nu nog zin heeft. Zijn de namen van de bestaande varianten niet al te veel ingeburgerd? Konings: "Achteraf aanpassen zal niet meer gaan, maar wij gaan dit nu in al onze publiekscommunicatie gebruiken. En media hopelijk ook."