Door dit systeem lag treinverkeer in hele land plat

• Nikki Catlender

  redacteur Online

Wat het treinverkeer gisteren in het hele land stillegde, is nog niet bekend. Wel is duidelijk dat het probleem te maken had met een storing in het communicatienetwerk voor machinisten en de verkeersleiding. Dat zogenoemde GSM-R-netwerk staat niet bekend als gammel of instabiel, toch wordt het over enkele jaren vervangen.

Rond 14.40 uur ging het mis. Reisplanners van de NS en andere vervoerders stroomden vol met foutmeldingen. "Intern kregen we de eerste meldingen. Er kwamen opeens veel verstoringen binnen", zegt Coen van Kranenburg, woordvoerder van ProRail.

Treinen die al op de perrons stonden, reden niet meer verder. En voor de veiligheid reden treinen die nog bij een perron moesten aankomen stapvoets verder. Het gevolg was gestrande reizigers op stations door het hele land.

Rond 16.00 uur werd het treinverkeer weer opgestart. Deze reizigers maakten goed gebruik van de vertraging:

Al vrij snel werd duidelijk dat het GSM-R-netwerk eruit was geklapt. Dat staat voor GSM-Railway, een apart netwerk dat in heel Europa wordt gebruikt om treinen veilig mee te laten rijden.

Het is een systeem op basis van gsm-technologie en in de jaren 90 speciaal ontwikkeld voor de spoorwegen, vertelt Toon Norp, netwerkexpert bij onderzoeksbureau TNO. "Net als de politie en de brandweer, hebben ook de spoorwegen een netwerk dat voor een specifieke toepassing gemaakt is", zegt Norp.

Het is een apart netwerk op 2G, dat naast de netwerken van KPN, Vodafone, T-Mobile en Tele2 bestaat. Europese spoorwegen gebruiken GSM-R zodat treinen niet aan de grens stil komen te staan.

"Het is een ongelooflijk stabiel netwerk, waar zelden problemen mee zijn en dat zelden uitvalt", zegt Van Kranenburg, van ProRail. Ook is het volgens hem "robuuster" dan telefonie. Soms zijn er "kleine hiccups", maar een dergelijke grote storing heeft hij niet eerder meegemaakt. Een nieuwe grote storing is op korte termijn niet aannemelijk, denkt Van Kranenburg.

'Prima systeem'

Dat ziet ook Norp. Er is eigenlijk niks mis met de techniek achter het GSM-R-netwerk, stelt hij. "Het is geen onveilige techniek, maar een prima systeem." Machinisten kunnen ermee bellen naar de verkeersleiding. Ook wordt het gebruikt voor de besturing van treinverkeer. "Zo kan een trein laten weten van: ik zit nu op dit gedeelte van het spoor. Dan is het duidelijk dat er geen andere trein op dat stuk mag rijden."

Wijnand Veeneman, ov-deskundige aan de TU Delft, noemt het systeem "wel wat ouderwets". Dat het is verouderd, is volgens hem logisch. "Mobiele telefoons zijn na twee jaar ouderwets, omdat de technologie in die wereld sneller wordt vernieuwd. Maar we hebben niet om de twee jaar nieuwe treinen."

Camerabeelden

Er wordt gewerkt aan een vervanger van het GSM-R-netwerk, die op basis van 5G meer data kan verwerken. Want bellen en gegevens versturen gaat prima met 2G, maar het versturen van camerabeelden is er niet mee mogelijk - en Europese spoorwegmaatschappijen willen dat wel kunnen doen. Het nieuwe systeem zou er in 2030 moeten liggen.

Onderzoeker Norp: "GSM-R wordt dus niet vervangen omdat het onveilig zou zijn. Vergelijk het met auto's. Een diesel werkt goed, toch willen we over op elektrische auto's omdat we andere dingen belangrijk vinden."

Het is gissen wat de storing precies veroorzaakte. ProRail verwacht dinsdag met meer informatie te komen. De spoorbeheerder heeft geen aanwijzingen voor een hack. Ook heeft woordvoerder Van Kranenburg niks gehoord over ransomware, gijzelsoftware om belangrijke bestanden vast te zetten tot er losgeld wordt betaald.