'Optreden Rutte bij Nieuwsuur leek vooral sollicitatiegesprek'

Demissionair premier Mark Rutte beloofde vooraf radicale ideeën voor een nieuwe bestuurscultuur. Maar hij gaat niet "opeens allerlei dingen anders doen", bleek gisteravond aan tafel bij Nieuwsuur. "Ik zag voornamelijk iemand die een sollicitatiegesprek deed om zijn plekje te behouden", zegt Kristie Rongen, gedupeerde in de toeslagenaffaire.

Ruim twintig minuten werd de VVD-leider, naar eigen zeggen nadrukkelijk in die rol, live op televisie geïnterviewd. Over wat hij anders zou doen als hij opnieuw premier wordt. Hij erkende een aantal fouten, zoals de voorkeur geven aan controle en snelle besluitvorming ten koste van debat binnen het kabinet en in de Kamer.

Ook kwam hij met voorstellen, bijvoorbeeld voor de oprichting van een "club tussen kabinet en Kamer" om mensen te helpen bij problemen met de overheid. Daarbij wil Rutte dat het voor burgers makkelijker wordt een beroep te doen op de rechtelijke macht.

'Te hoge verwachtingen'

"Maar dit was geen groot plan om het allemaal anders te doen", zei politiek verslaggever Xander van der Wulp vanochtend in het NOS Radio 1 Journaal. "We moeten denk ik concluderen dat Rutte zelf te hoge verwachtingen heeft gewekt in de aanloop naar dit interview. Ik denk dat we vooral hebben gekeken naar iemand die ruim tien jaar premier is en dat erg graag wil blijven. Ondanks dat veel andere partijen in Tweede Kamer, en ik vrees voor Rutte ook veel mensen in het land, op hem zijn uitgekeken."

Op sociale media wordt volop gereageerd op Ruttes zelfkritiek en zijn voornemen om het beter te gaan doen. Sommigen nemen het voor hem op en benadrukken dat het "ook nooit goed is", maar het negatieve sentiment overheerst.

"Rutte had radicale veranderingen toegezegd, maar zei niets nieuws", zegt Rongen. Zij is een van de duizenden ouders die onterecht geld moesten terugbetalen aan de Belastingdienst. Vanwege de toeslagenaffaire is het kabinet gevallen. Rongen stond eind februari in het RTL Verkiezingsdebat nog tegenover Rutte en zei toen live op televisie onder meer tegen Rutte dat ze door hem "in de steek" was gelaten.

'Verkooppraatje'

Rongen vreest dat er uiteindelijk niets verandert aan de bestuurscultuur. Ruttes voorstellen om de burger te helpen bij een conflict met de overheid ziet ze vooral als "verkooppraatje". "Hij wilde alleen zijn ingestudeerde verhaal aan de pers vertellen en gaf geen antwoord op de vragen die gesteld werden."

Het grote interview volgde op het eindrapport van informateur Herman Tjeenk Willink. Die adviseerde een meer open bestuursstijl en "een andere invulling van het premierschap". Willink zei eind april dat Rutte daarover had nagedacht en op korte termijn zijn gedachten naar buiten zou brengen.

Echt een grote fout

Kort door de bocht was de boodschap voor Rutte: vertrouwen terugwinnen. Begin april namen partijen immers een motie van afkeuring aan tegen de demissionair premier. Bij Nieuwsuur gaf de VVD'er toe "echt een grote fout te hebben gemaakt" bij de betreffende kwestie rondom CDA-Kamerlid Omtzigt,

Rutte zegt binnenkort een persoonlijk gesprek te hebben met Pieter Omtzigt over diens "boosheid":

Omtzigt zei in een reactie dat hij bereid is tot een gesprek. Maar niet op korte termijn aangezien hij overwerkt thuiszit.

"Het viel mij op dat Rutte zei dat hij niet had overwogen op te stappen", zegt hoogleraar leiderschap en organisatieverandering Janka Stoker (RUG). "Terwijl je na zo'n motie van afkeuring - nooit eerder voorgekomen tegen een demissionair premier - toch wel zou mogen verwachten dat een leider die vraag aan zichzelf stelt."

Rutte beargumenteert dat opstappen raar zou zijn, aangezien hij twee miljoen voorkeursstemmen heeft gehad en lijstrekker is van de grootste partij. Het is volgens hem beter om kritisch te reflecteren op zijn handelen. "Er is geen kwestie van goed of slecht, maar wel een kwestie van 'wat zit er in mij' waardoor dingen soms niet goed gaan", zei Rutte.

'Superman in de spiegel'

Volgens Stoker is reflectie belangrijk, maar moet je dit als leider niet in je eentje doen. "Uit onderzoek blijkt dat er vaak een groot verschil zit in hoe leidinggevenden zichzelf beoordelen en hoe anderen dat doen. Het probleem is dat leiders vaak superman in de spiegel zien. Als ze echt willen veranderen, moeten ze dus vooral samen met anderen reflecteren op hun gedrag."

"Ik ben hier niet gaan zitten om krampachtig mensen te overtuigen", zei de premier aan het einde van het interview. Uiteindelijk draait het bij gedragsverandering niet om wat iemand zegt, maar wat iemand doet. De komende tijd moet duidelijk worden of Rutte die kans krijgt en een vierde kabinet gaat leiden.

Bekijk hier het volledige interview van Rutte bij Nieuwsuur: