De notulen van de ministerraad zijn openbaar, wat zijn de gevolgen?

Na het openbaar maken van de notulen van de ministerraad over de toeslagenaffaire gisteravond, is het de vraag wat daarvan de gevolgen zijn. Wat zeggen de stukken over de manier waarop het kabinet met Kamerleden en de gedupeerden van de toeslagenaffaire is omgegaan?

"Uit de notulen blijken niet echt nieuwe feiten, het is vooral de toon die opmerkelijk is", zegt politiek verslaggever Lars Geerts in het NOS Radio 1 Journaal. "Het kabinet worstelt coalitiebreed met kritische Kamerleden. Het is niet alleen Pieter Omtzigt die wordt aangesproken, het gaat ook over Helma Lodders van de VVD en andere Kamerleden die zich kritisch opstellen naar het kabinet."

Ook ziet Geerts een tweedeling binnen het kabinet over het wel of niet informeren van de Tweede Kamer. "Er wordt een discussie gevoerd over een motie van onder anderen Omtzigt, waarin om een feitenrelaas wordt gevraagd. Dan zie je een worsteling tussen het vrijgeven van informatie en het recht van ambtenaren op vrije gedachtenwisseling. Een deel van het kabinet zegt dan: komen we niet in de problemen met onze informatieplicht richting de Kamer? Uiteindelijk is de conclusie dat het zo wel kan."

Juiste conclusies

Eind 2020 concludeert de parlementaire ondervragingscommissie onder leiding van CDA-Kamerlid Van Dam in een rapport dat de Kamer herhaaldelijk ontijdige, onvolledige en onjuiste informatie heeft ontvangen en dat de informatievoorziening in meerdere gevallen is ingegeven door gewenste juridische of politieke uitkomsten.

"De commissie-Van Dam heeft de juiste conclusies getrokken over wat er is gebeurd in de ministerraad", zegt Geerts. "De commissie zei tegen het kabinet: u had actiever moeten informeren. Dat is ook een van de redenen dat het kabinet uiteindelijk is afgetreden."

Advocaat Eva González Pérez, die sinds 2014 tientallen ouders bijstaat in de toeslagenaffaire, ziet in de notulen een bevestiging van hoe haar cliënten zijn behandeld. "Ze wisten alles al en lieten mijn cliënten wachten." Ze noemt het tegenstrijdig dat het kabinet wel excuses aanbood voor de affaire, maar geen volledige openheid gaf. Vandaag stuurt ze namens haar cliënten een brief aan alle fractievoorzitters waarin ze oproept tot transparantie.

Heel brutaal

Ook SP-leider Marijnissen ziet in de notulen bewijs voor wat al langer bekend was: dat de Kamer onvoldoende is geïnformeerd. "'Komen we hiermee weg?', wordt er besproken. Renske Leijten van de SP heeft samen met CDA'er Pieter Omtzigt steeds om meer informatie gevraagd en die niet gekregen. Nu blijkt dat daardoor ouders veel langer dan nodig in de problemen hebben gezeten."

In de begeleidende Kamerbrief van het demissionaire kabinet bij de notulen noemt premier Rutte de suggestie dat het kabinet de Kamer om politieke redenen niet volledig heeft geïnformeerd "onjuist".

"Dat is heel brutaal van Rutte", reageert Marijnissen. "Net zoals ik het brutaal vind dat er volgens hem 'niks onoorbaars' zou zijn besproken in de ministerraad. Nu blijkt dat ze alleen maar bezig zijn kritische Kamerleden de mond te snoeren en kijken hoe ze de Kamer informatie kunnen onthouden. Dat noemt hij dan 'niks onoorbaars'."

Demissionair minister Koolmees van Sociale Zaken (D66) verzette zich gisteren in tv-programma Op1 tegen de suggestie dat Kamerleden actief zijn tegengewerkt. "Dat is gewoon niet waar. We hebben in de ministerraad wel gesprekken met elkaar over politieke debatten: als een staatssecretaris (D66'er Menno Snel, red.) onder vuur ligt dat je gaat helpen. Maar als je naar mijn quotes kijkt, zie je dat ik op zoek ben het probleem op te lossen en dat ik zie dat Kamerleden onderling ruzie aan het maken zijn binnen de coalitie."

Dat Kamerleden van coalitiepartijen volgens Koolmees moeten meedenken over oplossingen, noemt politicoloog Peter van der Heiden een "bijzondere opmerking". "De vraag is wat er opgelost moet worden: het politieke probleem, of het inhoudelijke probleem, namelijk dat van de toeslagenaffaire met het etnisch profileren en dergelijke. Ik heb vooral het idee dat Kamerleden het kabinet in de problemen brachten en daarmee niet probleemoplossend waren."

Van der Heiden vindt het opvallend dat uit de notulen blijkt dat de motieven van Kamerleden in twijfel worden getrokken. "Ze gaan er niet van uit dat zij daar zitten om te controleren, maar om zichzelf te profileren."

Rutte-Hoekstra-Kaag-doctrine

Volgens politiek verslaggever Geerts wordt uit de stukken ook duidelijk dat het sentiment om Kamerleden kort te houden, breed wordt gedeeld. "Uit de notulen blijkt dat Hoekstra en Rutte allebei genegen zijn om te praten met kritische Kamerleden en hen te 'sensibiliseren'. Oftewel: aan hen uit te leggen dat sommige zaken de coalitie in de problemen kunnen brengen. Kaag zegt dat ze begrip heeft voor kritische Kamerleden, maar ook dat wanneer daar problemen door ontstaan je moet kijken of je kaders kunt opstellen, wat toch wel suggereert dat de coalitie Kamerleden binnen bepaalde lijntjes wil houden."

Volgens politicoloog Van der Heiden komt demissionair premier Rutte door de notulen een beetje uit de wind te staan. "Het is nu niet meer alleen de Rutte-doctrine, maar de Rutte-Hoekstra-Kaag-doctrine, of de Rutte-Hoekstra-Koolmees-doctrine. Het is veel breder."

Fel debat verwacht

Donderdag volgt een debat in de Kamer over de openbaar gemaakte notulen. "De kans is groot dat er weer een motie van wantrouwen wordt ingediend", zei Denk-leider Azarkan gisteravond. "De vraag is of dat alleen tegen Rutte is of ook tegen andere leden van het kabinet."

Begin deze maand overleefde Rutte ternauwernood een motie van wantrouwen. Die was tegen hem ingediend, nadat uit een gespreksverslag was gebleken dat hij met de verkenners, in strijd met wat hij eerder had gezegd, wel degelijk over de positie van Omtzigt had gesproken. Een motie van afkeuring tegen hem werd wel aangenomen.

Lars Geerts verwacht donderdag opnieuw een fel debat. "Wilders is van alle Kamerleden het verst gegaan in zijn kritiek. Hij heeft een brief aan de Kamervoorzitter gestuurd waarin hij schrijft dat hij wil dat er aangifte wordt gedaan tegen alle leden van het kabinet omdat zij informatie hebben achtergehouden en daarmee een ambtsmisdrijf zouden hebben gepleegd. Die toon ga je terugzien in het debat, de vraag is alleen of er een grote groep Kamerleden is die bereid is een streep te zetten onder de affaire, omdat de hoofdrolspelers uiteindelijk met elkaar door zullen moeten en wellicht met elkaar zullen moeten samenwerken in een nieuw kabinet."