President gesneuveld, vrees voor instabiliteit: hoe nu verder in Tsjaad?

• Heleen D'Haens

  redacteur Buitenland

Een opvallend bericht gisteren uit het Centraal-Afrikaanse Tsjaad. President Idriss Déby bezocht in het westen van het land zijn troepen, maar raakte daar bij gevechten met rebellen zwaargewond. In de helikopter terug naar de hoofdstad overleed hij.

De precieze toedracht van de gebeurtenissen is vanwege het afgelegen gebied waarin gevochten wordt moeilijk na te gaan. Naast de officiële verklaring van het leger circuleren ook onbevestigde berichten dat de 68-jarige Déby door een kogel van zijn eigen militairen omkwam.

In ieder geval verliest Tsjaad met de dood van Déby een leider die weliswaar autoritair was, maar wel al decennialang een zekere mate van stabiliteit bood. Met zijn dood valt niet alleen Tsjaad, maar de hele Sahel-regio ten prooi aan onzekerheid.

Déby was in Tsjaad aan de macht sinds 1990, toen hij met steun van buurlanden Libië en Sudan een coup pleegde. In de jaren daarvoor had hij een militaire opleiding genoten in Frankrijk, onder meer aan de prestigieuze École de Guerre.

"Déby stond bekend als een slimme strateeg", zegt journalist Gerbert van der Aa, die zich specialiseert in de regio rond Tsjaad. "Terwijl andere landen in dat gebied al jaren last hebben van aanslagen door terreurgroepen Boko Haram en al-Qaida, was dat in Tsjaad nooit echt een probleem. Door veel geld uit te geven aan het leger, slaagde Déby erin dat soort tuig te onderdrukken."

Rebellengroep Fact

Tijdens zijn decennialange regeerperiode werd Déby meerdere malen opgeschrikt door couppogingen en aanslagen op zijn leven. Hoewel hij daar steeds ongeschonden uitkwam, lukte het de president toch niet om de instabiliteit in zijn land definitief de kop in te drukken.

Naar alle waarschijnlijkheid heeft precies die instabiliteit hem het leven gekost. Volgens officiële berichten werd Déby slachtoffer van de rebellengroep Fact, die vanuit Libië probeert de macht in Tsjaad over te nemen.

"Veel van die strijders waren oorspronkelijk ingehuurd als huurling door de Libische regering of andere gewapende groepen daar. Zo verzamelden ze fondsen en wapens voor de strijd", legt Van der Aa uit. "Vervolgens slaagden die rebellenbewegingen erin zichzelf in Libië te trainen en te organiseren, om af en toe met een grote kolonne militairen en materieel de grens over te steken."

Opgevolgd door zoon

Meteen nadat het nieuws over Deby's overlijden gecommuniceerd werd, maakte het leger ook bekend dat zijn 37-jarige zoon is aangewezen als opvolger. Mahamat Idriss Déby Itno moet de stabiliteit in het land bewaren in een overgangsperiode van achttien maanden. Het leger belooft daarna "vrije en democratische" verkiezingen.

Oppositiepartijen in Tsjaad spraken hun ongenoegen uit over de gang van zaken en hebben het over een coup. Maar ook binnen Déby's eigen gelederen klinkt kritiek, ziet Van der Aa. "Officieel is Tsjaad een parlementaire democratie en gelden na het overlijden van een president allerlei procedures. Die worden nu niet gevolgd. Binnen de Tsjadische elite heb je mensen die dat te ver vinden gaan."

Sowieso bevindt Déby junior zich in een kwetsbare positie. Rebellengroep Fact liet weten het niet eens zijn met de machtsoverdracht. De groep zegt vanuit het noorden op te rukken naar hoofdstad Ndjamena om daar de nieuwe leider af te zetten.

Instabiele regio

De onzekerheid over de komende tijd treft niet alleen Tsjaad, maar de hele regio. Dankzij zijn slagkrachtige leger gold president Déby als belangrijk machthebber in het Sahel-gebied, dat al jaren worstelt aanslagen door islamitische terreurgroepen. Tsjadische soldaten, die bekendstaan als geharde krijgers, vormen een belangrijke schakel in de internationale bestrijding van die extremisten. Ook werkt het leger nauw samen met de Fransen bij de VN-missie in Mali.

Eerder maakten we over het oprukkende extremisme in de Sahel deze video:

Als de zoon van Déby inderdaad aanblijft als leider, is het niet waarschijnlijk dat hij de militaire strategie van zijn vader meteen verandert, denkt Van der Aa. "Maar als de rebellen vanuit Libië echt in groten getale oprukken naar de hoofdstad, zijn de soldaten misschien wel daar nodig. Dat is voorlopig koffiedik kijken."

Op de langere termijn is de vraag hoe de nieuwe machthebber van Tsjaad zich zal opstellen in de periode tot de verkiezingen. Zet hij de autoritaire koers van zijn vader voort, of toont hij zich een voorstander van echt vrije verkiezingen, waaraan alle oppositiepartijen mogen deelnemen?

In elk geval is de strijd om wie de macht heeft in Tsjaad nog niet gestreden, zei de vicevoorzitter van de militaire overgangsraad. Hij rekent op het leger om te voorkomen "dat het land wegzinkt in chaos en anarchie".