'Fouten bij toewijzing honderden miljoenen aan snelteststichting'
De constructie die de overheid heeft gekozen om Nederland door middel van sneltesten bij evenementen weer deels te heropenen is hoogst ongebruikelijk, niet transparant en het toezicht ontbreekt. Dat stelt onderzoeksplatform Follow the Money. Ook is de opdracht aan de stichting niet openbaar aanbesteed, hoewel de overheid daar volgens experts wel toe verplicht is.
Voor de organisatie is een stichting opgericht, Open Nederland, die losstaat van de overheid en wordt geleid door oud-topmilitair Tom Middendorp. Het ministerie van Volksgezondheid betaalt, verspreid over het jaar, honderden miljoenen euro's aan die stichting en die kan het naar eigen inzicht besteden om de zogeheten testsamenleving te organiseren.
De Volkskrant meldde vorige week dat de stichting een budget heeft van 700 miljoen euro, maar met het geld van de sneltesten erbij, die ook door het ministerie worden vergoed, gaat het om 925 miljoen euro. Op dit moment is het budget nog beperkt tot enkele miljoenen, omdat nog maar een beperkt aantal proefevenementen worden getest.
Volgens Follow The Money is het onduidelijk hoe er wordt toegezien op de uitgaven van de stichting. Een raad van toezicht ontbreekt en in de statuten staat niets over transparantie en verantwoording van de bestede gelden. "In een notendop komt het erop neer dat Middendorp, samen met twee consultants, vrij spel heeft om een enorme publieke opdracht privaat uit te voeren", concludeert Follow the Money-journalist Eelke van Ark in gesprek met het NOS Radio 1 Journaal.
Tom Middendorp spreekt dat in een reactie aan de NOS tegen. "Wij zijn een non-profitstichting en werken met een duidelijke opdracht die is vormgegeven door het ministerie en leggen verantwoording af voor elke rekening. Ook hebben we een externe accountant ingeschakeld om onze boekhouding te controleren."
Kort geding van sneltestbedrijven
Het werk van Open Nederland moet ertoe leiden dat mensen die zijn getest weer naar een museum, dierentuin of theater kunnen. Deze maand worden verspreid over Nederland honderden evenementen georganiseerd waar publiek bij mag zijn. Daar betalen bezoekers reguliere toegangsprijzen voor.
De stichting Open Nederland zet daarvoor commerciële teststraten in, zodat de GGD's niet belast hoeven te worden met het testen voor evenementen. Die taak is neergelegd bij het bedrijf Lead Healthcare uit Baarn, hoewel ook deze opdracht openbaar aanbesteed had moeten worden, stelt Follow the Money.
Twintig sneltestbedrijven hebben daarom een kort geding aangespannen tegen Open Nederland, meldt Trouw. De commerciële testers spreken van oneerlijke concurrentie, omdat één bedrijf een omvangrijke opdracht in handen zou krijgen.
Lead Healthcare zegt tegen de krant dat zij als enige in staat waren om op korte termijn een groot aantal sneltestlocaties op te zetten. De twintig bedrijven zeggen dat ook te kunnen, en bovendien over meer locaties te beschikken. Zo is er in Drenthe geen sneltestlocatie van Lead Healthcare voorhanden.
'Iedere aanbieder is welkom'
Volgens Middendorp is er voor Lead Healthcare gekozen om slechts de testfase in april door te komen. Die opdracht is niet aanbesteed, omdat het om een relatief kleine opdracht ging, waar haast bij geboden was. Hij benadrukt dat er naast Lead Healthcare meer sneltestbedrijven zullen worden ingeschakeld. "Wij gaan zeker niet met één bedrijf aan de haal. Iedere aanbieder is welkom. Ook lopen er aanbestedingen voor XL-teststraten en een helpdesk."
De twintig bedrijven die een kort geding aanspannen, kunnen in de toekomst gewoon meedingen, stelt Middendorp. Dat is ook nodig, want in mei moet de capaciteit van de toegangstesten op 400.000 per dag liggen.
Haast geen argument
Experts op het gebied van openbare aanbesteding reageren tegenover Follow the Money verbaasd over de gekozen constructie. Die "oogt onrechtmatig en erg onprofessioneel", zegt Elisabetta Manunza, hoogleraar aanbestedingsrecht aan de Universiteit Utrecht.
Volgens de experts kan de gekozen constructie niet worden verklaard als een kwestie van haast. "Eerder werd de ontwikkeling van een IT-systeem voor het verwerken van testuitslagen namelijk wel openbaar aanbesteed", zegt Follow the Money-journalist Eelke van Ark. Bovendien kan het ministerie in zulke gevallen gebruikmaken van een spoedprocedure voor aanbestedingen.
Middendorp zegt de vragen van Follow the Money te begrijpen, maar benadrukt dat de stichting nog in de beginfase zit. "Ik ben van mijn pensioen teruggekomen om dit te doen. We doen dit om de samenleving weer open te krijgen en werken onszelf dag en nacht uit de naad."
Een Kamermeerderheid onder aanvoering van SGP-fractievoorzitter Van der Staaij heeft om opheldering van het kabinet gevraagd en wil dat de overeenkomst met Open Nederland voor het begin van het coronadebat van komende donderdag openbaar wordt gemaakt.
