Wat voor een impact heeft het AstraZeneca-besluit op de vaccinatiestrategie?

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

De Gezondheidsraad heeft vandaag geadviseerd om mensen jonger dan 60 jaar niet meer met AstraZeneca te vaccineren. Demissionair minister van Volksgezondheid De Jonge neemt dit advies over.

Volgens De Jonge veroorzaakt dit geen grote wijzigingen in de vaccinatiestrategie. Hij gaat er nog steeds van uit dat begin juli iedereen de eerste prik heeft ontvangen en twee derde van de bevolking die gevaccineerd wil worden volledig is beschermd.

Maar AstraZeneca is een groot onderdeel van de vaccinatiestrategie voor mensen jonger dan 60, dus vallen die wijzigingen dan wel mee? Volgens deskundigen zal het besluit impact hebben, maar valt het uiteindelijk mee - mits de geplande vaccinleveringen doorgaan.

"Het is een forse tegenvaller en leidt waarschijnlijk tot vertraging op korte termijn", zegt Gideon Kersten, bijzonder hoogleraar vaccinontwikkeling en oud-wetenschappelijk directeur van vaccin-onderzoeksinstantie Intravacc. "Maar het is allemaal op te vangen."

Ook Ben van der Zeijst, emeritus hoogleraar vaccins, voormalig directeur van het Nederlandse Vaccin Instituut en voormalig hoofd Vaccins van het RIVM, denkt dat het besluit de vaccinatiestrategie van Nederland zal vertragen, maar dat de vertraging zal meevallen. Het wegvallen van AstraZeneca kan namelijk volgens de deskundigen worden opgevangen door Pfizer, Moderna of Janssen. "Het kan meevallen", zegt Van der Zeijst.

Maar wat zeggen de cijfers?

Volgens De Jonge zou voor 1 juli iedereen in de bevolking ouder dan 18 jaar - die dat ook wil - een eerste prik kunnen hebben.

Voor die datum verwacht Nederland 11,1 miljoen doses van Pfizer, Moderna en Janssen. Er wonen momenteel 14,1 miljoen 18-plussers in Nederland, blijkt uit cijfers van het CBS. De vaccinatiebereidheid is volgens het RIVM 76 procent. Dat zou betekenen dat 10,7 miljoen mensen gevaccineerd willen worden.

Maar er hebben natuurlijk al mensen een prik gehad. Dat zijn er volgens de laatste cijfers minstens 1,8 miljoen. Dat betekent dat er nog 8,9 miljoen mensen een prik moeten krijgen voor 1 juli. Met 11,1 miljoen vaccins in bestelling zouden dat dus moeten halen, ook zónder AstraZeneca.

Bestcasescenario

Maar dan zijn er nog twee dingen van belang: blijft de vaccinatiebereidheid 76 procent, of verandert die? En: komen alle leveringen wel op tijd?

Die tweede vraag is moeilijk te beantwoorden, maar Dimitri Diavatopoulos, immunoloog bij het Radboudumc, is sceptisch. "We moeten uitgaan van een bestcasescenario, maar ook kijken naar een worstcasescenario. Het bestcasescenario is dat of de leveringen op tijd komen of dat er genoeg buffer is opgebouwd om vertraagde leveringen op te vangen. In dat scenario redden we het inderdaad."

Maar in het worstcasescenario is dat nog maar de vraag, zegt Diavatopoulos. "Als je kijkt naar het recente verleden van leveringen denk ik dat we nog best wat tegenvallers kunnen verwachten."

Judith Honig is een van de mensen die AstraZeneca zou krijgen en is afgebeld. Ze is alleenstaand moeder van dochter Rosa. Omdat ze diabetes heeft en daardoor meer risico loopt door covid-19, zou ze morgen het vaccin krijgen. Maar ze moet nu langer wachten, vertelt ze in deze video:

Voor de 60-plussers komt het vaccineren wel goed, daar zijn waarschijnlijk sowieso wel genoeg vaccins voor beschikbaar, denkt Kersten. "Die groep is nog relatief klein, omdat de meeste kwetsbare ouderen al zijn gevaccineerd", zegt hij. "Maar bij de groep onder de 60 zijn nu vooral verschuivingen te zien. Daar kan je je wel over afvragen: is het een ramp als voor hele jonge mensen het vaccin later komt?"

Momenteel worden alleen 60- tot en met 64-jarigen en niet-mobiele 60-plussers met AstraZeneca ingeënt. De mensen die 65 jaar of ouder zijn, krijgen Pfizer of Moderna. Het is onbekend of dit gaat veranderen, en dat alle 60-plussers nu AstraZeneca krijgen. Dat maakt de strategie rommeliger, denkt Kersten. Daarom vindt hij dat niet verstandig - al maakt het volgens hem qua risicio's op papier niets uit.

Ook Van der Zeijst vindt het logischer om bij deze groep door te prikken met Pfizer en Moderna, en deze vaccins ook voor de 60-minners te gaan gebruiken. "Ze zijn daar bij de 100-jarigen begonnen en prikken van oud naar jong. Mijn plan is om dat gewoon door te trekken."

De komende tijd hangt er voor het halen van de vaccinatiedoelen veel af van Janssen. De eerste leveringen van dat vaccin worden deze maand nog verwacht. "Maar het is de vraag of dat gaat lukken", zegt Diavatopoulos. Veel producenten leveren trager dan in eerste instantie beloofd.

Als Janssen op tijd is, zijn de beloften van De Jonge te halen. Het is alleen de vraag of de bijwerkingen van dit besluit ook worden opgelost, zegt Diavatopoulos. "Als iemand twijfels heeft over vaccineren, worden deze door dit besluit alleen maar groter."

Overigens hebben sommige mensen onder de 60 al gezegd geen bezwaar tegen AstraZeneca te hebben. "Prik mij nu maar", klinkt het. Maar voor hen had De Jonge vandaag slecht nieuws. Er worden geen uitzonderingen gemaakt: "Dat vaccin hebben we nu volop nodig voor de 60-plussers."