Wat is kans op bijwerking en gaat Nederland weer AstraZeneca prikken?

Het Europees Geneesmiddelenbureau EMA heeft bekendgemaakt dat er een mogelijk verband is tussen het AstraZeneca-vaccin en de zeldzame combinatie van trombose en een verlaagd aantal bloedplaatjes. Het ziektebeeld wordt daarom toegevoegd als een zeer zeldzame bijwerking in de bijsluiter van het vaccin.

Het is niet de eerste keer dat het EMA een uitspraak doet over het veelbesproken vaccin. En ook niet de eerste keer dat er vragen overblijven. Daarom maken wij weer een overzicht.

Allereerst: wat is er nou vandaag precies bekend geworden?

Het EMA deed de afgelopen dagen gedetailleerder onderzoek naar het verband tussen de zeldzame combinatie van trombose en een verlaagd aantal bloedplaatjes en het AstraZeneca-vaccin. Uit dat onderzoek bleek dat er een mogelijk verband is. Daarom moeten deze gecombineerde problemen als zeer zeldzame bijwerking in de bijsluiter worden gezet.

Het EMA blijft het vaccin aanbevelen; volgens het geneesmiddelenbureau wegen de voordelen van het vaccin op tegen de risico's. Directeur Emer Cooke noemt AstraZeneca zeer effectief:

Hoe groot is de kans op de bijwerking?

De kans op de zeer zeldzame bijwerking is waarschijnlijk kleiner dan 1 op 100.000, werd gezegd tijdens de persconferentie van het EMA. Het agentschap heeft 86 wereldwijde meldingen van de gecombineerde problemen in detail onderzocht. Dat waren meldingen van dit specifieke ziektebeeld tot 22 maart. Van hen zijn 18 mensen overleden.

Op 4 april waren er wereldwijd respectievelijk 222 meldingen. In de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk zijn in totaal 34 miljoen vaccinaties met AstraZeneca gezet. Wereldwijd zijn dat er natuurlijk nog meer, maar hoeveel precies is niet duidelijk.

Waar moet je op letten als je gevaccineerd bent met AstraZeneca?

Gevaccineerde mensen moeten alert zijn op bepaalde symptomen. Er moet direct contact opgenomen worden met een arts bij:

Is er een behandeling tegen deze zeer zeldzame bijwerkingen?

Op dit moment is er nog geen officiële behandeling, zegt het EMA. Er zijn een paar mogelijke behandelingen waar nu onderzoek naar wordt gedaan, maar hiervoor is nog niet genoeg wetenschappelijk bewijs.

Toch is er wel een behandeladvies voor mensen die dit soort ernstige stollingsproblemen hebben, zei Saskia Middeldorp, internist en trombose-expert, in het NPO Radio 1-programma Nieuws & Co. "Het EMA is niet de instantie die hierover een behandeladvies moet geven. Dat moeten de artsen doen. En onder de artsen is wel een redelijke consensus over wat je tegen dit ziektebeeld kan doen."

Hoe zit het met andere vaccins en deze meldingen?

Ook bij het Janssen-vaccin en het Moderna-vaccin zijn na het vaccineren meldingen binnengekomen van de zeldzame combinatie van trombose en een verlaagd aantal bloedplaatjes. Bij Janssen gaat het om drie meldingen, bij Moderna om vijf. Met beide vaccins zijn miljoenen prikken gezet.

Bij Janssen en Moderna kan - in tegenstelling tot AstraZeneca - niet worden gezegd dat het om een zeer zeldzame bijwerking gaat. Er moet nog meer onderzoek worden gedaan om te kijken of er sprake is van een verband.

"Gewone trombose en longembolie komen heel veel voor", zei trombose-expert Middeldorp vanmiddag. "Het aantal gerapporteerde trombosegevallen bij Janssen en Moderna is momenteel in lijn met wat je normaal mag verwachten."

Zijn er bepaalde groepen die meer risico lopen?

De meeste meldingen van het zeldzame ziektebeeld komen voor bij mensen onder de 60 jaar. Ook komen de bijwerkingen vooral voor bij vrouwen.

Maar dat betekent niet dat deze groep specifiek risico loopt, zegt een woordvoerder van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Er zijn namelijk ook meer vrouwen met AstraZeneca gevaccineerd: 60 procent van de gevaccineerden is vrouw.

Ook het gebruik van de anticonceptiepil, die trombose als bijwerking heeft, heeft waarschijnlijk niets te maken met de zeldzame bijwerking van het vaccin, zei het EMA vanmiddag.

Er is nog niet genoeg informatie over specifieke risicofactoren om uitspraken te doen over de voor- en nadelen van het vaccin voor bepaalde doelgroepen. Daarom wordt het onderzoek voortgezet.

In het Verenigd Koninkrijk is nu besloten om mensen onder de 30 jaar een alternatief aan te bieden voor AstraZeneca. In het land kwamen 79 meldingen van de zeldzame bijwerkingen binnen. 19 mensen zijn overleden. Van hen waren er drie jonger dan 30. In het VK zijn tot nu toe 20 miljoen prikken van AstraZeneca gezet.

Gaat Nederland nou weer prikken met AstraZeneca?

Het is onduidelijk of er in Nederland, net als in het Verenigd Koninkrijk, ook een leeftijdsrestrictie voor het vaccin komt. Het vaccineren met AstraZeneca is momenteel gepauzeerd bij mensen onder de 60 jaar in Nederland.

De Gezondheidsraad komt morgen met een spoedadvies over het mogelijk hervatten van het inenten met dit vaccin. Daarna wordt besloten hoe het verder gaat.

Morgen worden alle prikafspraken voor 60-minners nog geannuleerd. Die van vrijdag blijven vooralsnog in de agenda staan, zei demissionair minister De Jonge vandaag.