Zaak vermoorde IKON-journalisten na 39 jaar voor de rechter in El Salvador

In El Salvador heeft justitie de zaak over de moord op vier Nederlandse journalisten na 39 jaar alsnog voor de rechter gebracht. Dat maken de advocaten van de nabestaanden vandaag bekend.

De IKON-journalisten Koos Koster, Jan Kuiper, Joop Willemsen en Hans ter Laag waren in 1982 in El Salvador voor een reportage over de gewelddadige burgeroorlog. Toen ze in guerrillagebied probeerden te komen, werden ze door militairen van het regeringsleger opgewacht en doodgeschoten. Dat is vandaag precies 39 jaar geleden.

Voor Jan Schmeitz, die in 1982 als correspondent in El Salvador veel optrok met de vier vermoorde journalisten, komt het nieuws als een verrassing: "Er is veel politieke onwil in El Salvador. Men heeft geen zin om al die oorlogsmisdaden te onderzoeken en heeft er ook niet de middelen voor", zei hij in het NOS Radio 1 Journaal.

'Vreselijk verkeerd afgelopen'

Hij waarschuwde het viertal destijds om niet het guerrillagebied in te gaan. "We hadden veel gesprekken, dat heb je altijd als journalist in oorlogsgebied. Je vraagt je af, wat is het risico? Ga je of ga je niet? Dat heb ik met hen doorgesproken en zij zeiden: 'we gaan wel'. Het is voor iedereen zijn eigen besluit. Dit is vreselijk verkeerd afgelopen, maar dat is het risico."

Schmeitz werd de volgende dag gebeld door de persofficier van de Amerikaanse ambassade. Die vertelde hem dat er een schietpartij was geweest. "Ik vroeg hem of hij me kon vertellen in welk ziekenhuis ze lagen, waren ze gewond? Toen was het stil aan de andere kant. Die persofficier zei: 'Jan, ik bedoel niet het ziekenhuis, ik bedoel het lijkenhuis, het mortuarium'. Toen wist ik dat het goed mis was."

Amnestiewet

Tot vijf jaar geleden was er een amnestiewet van kracht die vervolging van de betrokken militairen onmogelijk maakte. In 2016 werd die wet ongrondwettelijk verklaard en opgeheven. Sindsdien is de zaak van de vermoorde IKON-journalisten meermalen aangekaart bij het Salvadoriaanse OM, maar tot nu toe leidde dat niet tot vervolging.

In het district waar de vier journalisten werden vermoord, werd wel een zaak gestart, maar die werd onder politieke druk afgeblazen. "Achter de schermen zijn er nog de netwerken van al die militairen en oud-politici die betrokken waren en die hebben dat steeds tegengehouden", verklaart Schmeitz.

Gert Kuiper, de broer van de vermoorde journalist Jan Kuiper, heeft al die jaren geprobeerd de zaak in de publiciteit te houden. "Voor mij is dat een morele verplichting, ook naar mijn broer. Ik wil de waarheid weten. Waarom is het gebeurd? Er waren toen een paar honderd buitenlandse journalisten in het land, omdat er verkiezingen waren, er was oorlog. Ik wil de waarheid weten. Duidelijk hebben waarom zij eruit zijn gehaald."

Kolonel Reyes

Een van de verdachten is kolonel Mario Reyes Mena. Een waarheidscommissie van de Verenigde Naties concludeerde in 1993 dat hij de opdrachtgever was van de moord. Gert Kuiper, de broer van een van de slachtoffers, deed in 2018 in El Salvador aangifte tegen de kolonel.

Zembla spoorde Reyes Mena dat jaar op in de Verenigde Staten, waar hij nog steeds woont. Het is onduidelijk of hij het Amerikaanse staatsburgerschap heeft. In dat geval kan het lastiger zijn om hem te laten uitleveren aan El Salvador.