Steeds meer discussie: hoeveel extra vrijheid mag een coronaprik opleveren?

De eerste stelling van de StemWijzer: organisatoren van evenementen moeten bij de toegang een vaccinatiebewijs kunnen vragen. De komende maanden wordt de discussie rondom een vaccinatiebewijs en -paspoort een van de hete hangijzers in Den Haag.

In de meeste partijprogramma's voor de naderende verkiezingen speelt het nog geen rol. Maar hoe meer mensen gevaccineerd worden, hoe meer het morele dilemma opspeelt. Zowel in Nederland als in de rest van de wereld.

Waar gaat de discussie precies over?

In hoeverre mag een 'coronaprik' meer vrijheden opleveren, dat is de essentie. Die voordelen kunnen gelden voor de recreatieve sector, zoals voor bezoekers van festivals of de horeca, maar ook voor bijvoorbeeld onderwijs, zorg, werk en reizen. Voorstanders van versoepelingen voor gevaccineerden zien het als dé manier om 'Nederland weer open te gooien', vaak in combinatie met op grote schaal sneltests beschikbaar stellen.

Maar er zijn een hoop haken en ogen. Het is bijvoorbeeld nog onduidelijk in welke mate vaccins voorkomen dat ingeënte personen toch iemand anders besmetten. En de werkzaamheid tegen het virus verschilt per vaccin, hoe maak je daar beleid op?

Vaccineren is ook niet verplicht. Om allerlei redenen, uiteenlopend van religieus tot medisch, willen of mogen mensen geen prik tegen covid-19. Het vragen van een vaccinatiebewijs "mag niet leiden tot verboden discriminatie of ongelijke behandeling en moet de privacyregels respecteren", waarschuwde de Gezondheidsraad onlangs.

Overigens concludeerde het adviesorgaan dat bedrijven bezoekers in principe wel mogen vragen om een bewijs van vaccinatie. Maar dan moeten ze wel aan strikte voorwaarden voldoen.

Hoe denken Nederlanders erover?

Begin januari bleek uit een peiling dat een kleinere meerderheid van de bevolking voor een vaccinatiebewijs is. Onderzoeksbureau Ipsos vroeg toen:

Mensen die zich laten vaccineren krijgen een vaccinatiebewijs, waarmee zij op bepaalde plaatsen mogen komen (zoals horeca, winkels, fitnesscentra, ov en verpleeghuizen) bij een uitbraak in hun regio. Mensen die niet gevaccineerd zijn mogen dan worden geweigerd.

De resterende percentages van de respondenten stond er neutraal in of vulde 'geen mening' in.

Bij de leeftijdsgroepen valt op dat de ouderen veel positiever zijn over de stelling dan jongere mensen. Dat heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat mensen met een hogere leeftijd veel eerder worden ingeënt en dus meer vrijheden zouden krijgen dan jongvolwassenen.

Waar staat de politiek?

De meeste partijen waren het oneens met de eerste stelling in de StemWijzer. Alleen de VVD, D66, 50Plus, Bij1, Volt, Libertaire Partij, Jong en NLBeter zijn er voorstander van dat organisatoren van evenementen bij toegang een vaccinatiebewijs moeten kunnen vragen. De overige 22 partijen in deze stemhulp zijn het daarmee oneens.

Maar bij deze gevoelige kwestie komt de formulering erg nauw. Bij het RTL Verkiezingsdebat afgelopen zondag was alleen D66 voor de stelling: gevaccineerde burgers moeten als eerste hun vrijheid terugkrijgen. VVD, CDA, GroenLinks, SP keurden het af.

D66-lijsttrekker Kaag noemt Israël als voorbeeld. Daar kunnen inwoners na de tweede prik een bewijs activeren op hun telefoon. Daarmee krijgen ze toegang tot onder meer culturele voorstellingen, sportwedstrijden, zwembaden, gebedshuizen, op sportscholen en hotels.

CDA-lijsttrekker Hoekstra was naar eigen zeggen verbaasd over het standpunt van Kaag. "Dan mag straks mijn grootmoeder wel naar het café, maar iemand van 20 jaar niet naar zijn opleiding." Kaag hamerde erop dat ze alleen achter de stelling stond op voorwaarde dat er voor iedereen aanvullend ook testen beschikbaar zijn.

"D66 gebruikt het in de campagne en claimt de enige partij te zijn met dit 'unieke voorstel' om uit de crisis te komen", zegt politiek verslaggever Ron Fresen. Ook binnen het kabinet wordt er gediscussieerd over het dilemma vrijheden in ruil voor inenting. "Maar de beslissing daarover zal pas na de verkiezingen komen."

Wat zijn de Europese plannen?

De discussie is al lastig in een land met 17 miljoen inwoners, laat staan voor 27 landen met ruim 440 miljoen inwoners. De EU-landen die zwaar leunen op toerisme hebben al duidelijk gemaakt dat ze voor een coronapaspoort zijn. Cyprus zei deze week dat gevaccineerde Britten vanaf 1 mei weer welkom zijn.

Op 17 maart komt het de Europese Commissie met een plan voor een coronapaspoort. Deze 'digitale groene pas', zoals voorzitter Von der Leyen het noemt, bevat naar verwachting de volgende drie punten.

Dit plan is nog maar de eerste stap. De Europese regeringsleiders moeten het vervolgens goedkeuren en daarna moet het Europees Parlement nog akkoord gaan. "We sluiten het niet uit", zei Rutte donderdag over het Europese coronapaspoort. Eerst wil hij samen met zijn EU-collega's kijken of het technisch haalbaar is. En daarna kan de discussie losbarsten.