Gezondheidsraad: vragen naar vaccinatiebewijs alleen als het echt niet anders kan

Winkels, bedrijven, horeca en andere private partijen mogen bezoekers straks in principe vragen om aan te tonen dat ze gevaccineerd zijn. Wel moet dat aan strikte voorwaarden voldoen, zegt de Gezondheidsraad in een advies over dit vraagstuk. De overheid moet erop toezien dat die voorwaarden worden nageleefd.

Zo vindt de Gezondheidsraad dat een vaccinatiebewijs pas mag worden gevraagd als dat "een gerechtvaardigd doel" dient en als er echt geen andere optie is om dat doel te bereiken. Hoe die voorwaarden precies gedefinieerd worden, moet de overheid bepalen in wetgeving of door brancheorganisaties richtlijnen op te laten stellen.

In het advies laat de Gezondheidsraad zich ook uit over de wat de overheid zou mogen doen om Nederlanders te stimuleren zich te laten vaccineren. Een vaccinatieplicht is uit den boze, staat in het advies, omdat dat op dit moment wettelijk niet mogelijk is. Het kabinet heeft eerder ook gezegd dat helemaal niet te willen.

Wel werd er een politiek debat gevoerd over wat een indirecte vaccinatieplicht genoemd wordt: dat houdt in dat mensen die gevaccineerd zijn bepaalde dingen wel weer mogen zonder beperking, zoals naar de kroeg of een museum gaan, terwijl mensen die niet gevaccineerd zijn geweigerd kunnen worden.

Individu en groep

De Gezondheidsraad benoemt dat als het het verschil tussen 'dwang' en 'drang'. Drang, waarbij Nederlanders indirect zouden worden aangezet om zich te laten vaccineren, zou onder bepaalde omstandigheden wel mogen, maar daarbij moet altijd de afweging van de overheid zijn of het inperken van individuele keuzevrijheid opweegt tegen de collectieve gezondheidswinst die ermee behaald wordt.

Daarmee doelt de Gezondheidsraad op het bereiken van groepsimmuniteit. Als genoeg mensen zich laten inenten, zo zeggen experts, dan valt de verspreiding van het virus grotendeels tegen te gaan. Ook kan het zijn dat een vaccinatiebewijs op een specifieke locatie bijdraagt aan het tegengaan van besmettingen, zoals op een school of in een verzorgingshuis. Dan zou het afhankelijk van de omstandigheden gerechtvaardigd kunnen zijn om een vaccinatiebewijs te vragen.

Toch lijkt de Gezondheidsraad twijfel te hebben aan de effectiviteit en eerlijkheid van een vaccinatiebewijs. Het inzetten van een vaccinatiebewijs is vooral zinnig als het virus nog in grote mate aanwezig is in de maatschappij en er nog geen groepsimmuniteit bereikt is. Dan zou een vaccinatiebewijs gebruikt kunnen worden om de economie toch al verder te openen. Maar, zo zegt de Gezondheidsraad "het is de vraag of de overwegingen die ten grondslag hebben gelegen aan de volgorde van vaccineren zwaarwegend genoeg zijn om ook een verschil in toekenning van vrijheden te rechtvaardigen".

Of je gevaccineerd bent hangt er immers niet alleen af van of je ingeënt wílt worden, maar ook of je al aan de beurt bent geweest in de volgorde die de overheid bepaald heeft. Hoe eerlijk is het om sommige mensen wel bepaalde vrijheden toe te kennen, maar anderen niet, als nog niet iedereen de kans heeft gekregen om ingeënt te worden? "Dat zal per situatie beoordeeld moeten worden", schrijft de Gezondheidsraad.

Discriminatie en alternatieven

Ook mag een vaccinatiebewijs niet leiden tot discriminatie. Sommige mensen kunnen om medische redenen beter niet gevaccineerd worden, zoals een chronische ziekte, anderen kiezen ervoor zich vanwege hun levensovertuiging niet in te laten enten.

Hen weigeren omdat ze geen vaccinatiebewijs kunnen tonen zou alleen mogen "als daarvoor een objectieve rechtvaardiging bestaat, zoals de bescherming van de volksgezondheid". Op zo'n moment zouden er ook alternatieven geboden moeten worden, zoals de keuze om een mondkapje te dragen of het tonen van een negatieve testuitslag.