Goedkoop en snel, toch laat de coronathuistest op zich wachten

Thuis testen of je corona hebt en binnen een kwartiertje de uitslag hebben. Net als bij een zwangerschapstest. Het lijkt zo simpel. In andere landen worden de thuistests al ingezet en online zijn er intussen ook al legio van dit soort antigeentesten te koop. Ze zijn betaalbaar (zo'n vijf euro per stuk) en tussenkomst van een laboratorium is niet vereist om het resultaat af te lezen. Waarom worden ze nog niet massaal ingezet?

Het eenvoudige antwoord is dat de antigeensneltest vooralsnog onder medisch toezicht moet worden afgenomen. Je kunt de sneltests dus wel kopen, en bedrijven doen dit ook om personeel te testen, maar omdat het een medisch hulpmiddel is moet de test afgenomen worden onder toeziend oog van een BIG-geregistreerde. Een bedrijfsarts bijvoorbeeld.

De antigeensneltest is als thuistest bovendien nog niet toegelaten in Nederland. Er zijn wel sneltests gevalideerd door het RIVM, die worden ook ingezet in de GGD-teststraten, maar de klassieke PCR-test blijft vooralsnog voor experts 'de gouden standaard'.

De toelating van thuistesten komt mogelijk snel een stap dichterbij. Eind december organiseerde de GGD Tilburg een pilot waarbij deelnemers na het afnemen van een reguliere PCR-test een testpakket mee kregen voor thuis. Compleet met instructieboekje, afnamewat en antigeensneltest. De resultaten van deze pilot, onder leiding van microbioloog Jan Kluytmans, worden binnenkort verwacht.

Wat zijn de belemmeringen?

De huidige wet- en regelgeving vormt een obstakel. "De huidige CE-gekeurde antigeentesten zijn momenteel niet toegestaan voor zelfafname. Hiervoor dient het juridische kader mogelijk aangepast te worden, dit dient uitgezocht te worden", schreef het Outbreak Management Team op 7 februari.

Ook de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, die toeziet op medische hulpmiddelen is terughoudend en benadrukt dat er nog geen antigeensneltesten CE-gemarkeerd zijn voor eigen gebruik.

Hoe betrouwbaar is een thuistest?

Er zijn intussen veel antigeensneltesten op de markt, en tussen de kwaliteit van de verschillende fabrikanten kan verschil zitten, zeggen experts. De meeste antigeentesten (mits ze goed worden uitgevoerd) scoren boven de 90 procent op betrouwbaarheid.

De antigeensneltest kijkt naar besmettelijkheid. Een negatieve testuitslag betekent dus niet per definitie dat iemand geen infectie heeft met het coronavirus, maar dat deze persoon op dat moment niet besmettelijk is. Het blijft dus een momentopname.

Het OMT schreef op 7 februari dat bij de pilot met antigeensnel-zelftesten in een teststraat de resultaten laten zien dat positieve uitslagen van de zelftest (op een zogenaamde mid-neus swab) zeer betrouwbaar zijn (specificiteit), en een negatieve zelftest voor 70-80 procent betrouwbaar blijkt (sensitiviteit).

Maar, waarschuwt het OMT: "Een negatieve zelftest kan geen vrijbrief zijn voor risicovol gedrag en geeft ook slechts een momentopname. De zelftesten kunnen niet het huidige testbeleid via teststraten en bij klachten vervangen."

Ook het RIVM hamert op schijnveiligheid. Dat wil zeggen, dat mensen zich veilig wanen na een test, maar later toch besmet blijken te zijn. Je moet mensen informeren over de kans op een valsnegatief-uitslag. Ze moeten niet denken: ik test mezelf en kan daarna doen en laten wat ik wil.

Waarom zou je het dan willen?

Het is een kwestie van 'beter iets dan niets', zegt microbioloog en NRC-columnist Rosanne Hertzberger. Het probleem is volgens haar dat we controle willen houden op het virus en dus ook op het testbeleid. En bij thuistesten moet je onherroepelijk de controle loslaten en vertrouwen op welwillendheid.

"Perfect is de vijand van goed. Dit is niet perfect, maar het is meer dan niets. We zijn er als maatschappij zo op gericht om het zicht op het virus te houden. Maar we moeten de verantwoordelijkheid bij mensen zelf leggen. Dat vragen we ook als we mensen vragen om hun handen te wassen, dan spreek je ze ook aan op hun eigen verantwoordelijkheid."

Ze baseert zich onder meer op het werk van Harvard-hoogleraar Michael Mina. Mina pleit al langer voor het inzetten van antigeensneltesten, ook al zijn deze niet altijd 100 procent betrouwbaar. Dat lijkt tegenstrijdig, maar zegt de hoogleraar in een podcast van CNN: "Ik wil niet weten wie twee weken geleden besmet was, ik wil weten welke persoon vandaag isolatie nodig heeft." Daarmee kun je verdere verspreiding van het virus indammen.

Waar kun je de thuistests inzetten?

Volgens het OMT zijn de testen potentieel inzetbaar voor specifieke doelgroepen in bepaalde settings, zowel thuis als op locatie (bijvoorbeeld school).

Ook kunnen sneltests een rol spelen bij het heropenen van horeca, concerten, evenementen, en festivals. Een bezoek aan de kroeg zou immers veiliger zijn wanneer bezoekers weten hoe besmettelijk ze op dat moment zijn.

Er worden op dit moment pilots georganiseerd onder studenten en in de voetballerij, maar deze deelnemers worden getest met een PCR-test of sneltest, niet met thuistests.

Andere landen, waaronder Duitsland en Engeland, zijn hier wel mee bezig en in de Verenigde Staten heeft president Biden deze week een miljoenencontract getekend voor de productie van thuistesten.

In Oostenrijk worden thuistests al ingezet op scholen: kinderen krijgen daar een test mee naar huis. In filmpjes op YouTube zien ze hoe de test moet worden uitgevoerd.

Een groep van zeven prominenten, onder aanvoering van burgemeester Halsema, deed donderdag een oproep in Nieuwsuur om jongeren sneltesten te laten doen. "Dan kunnen met bewijzen van negatieve testuitslagen scholen, buurthuizen en sportclubs voor hen heropend worden."

Wanneer zou het massaal toegepast kunnen worden?

Vooralsnog blijven schappen vol thuistests bij de plaatselijke drogist echt toekomstmuziek, zeggen experts. Nog los van het feit dat de tests eerst toegelaten moeten worden, moeten er beleidskeuzes gemaakt worden.

Minister De Jonge blijft optimistisch. Hij liet deze week weten naar de huidige wetgeving te kijken. "Ik wil op termijn met zelftesten aan de slag. Ik geloof daar in, als onderdeel van een totaalpakket aan maatregelen", zei de minister woensdag in gesprek met Tweede Kamerleden.

Op termijn zou het middel volgens De Jonge grootschalig ingezet kunnen worden. "Als je in de setting komt van zelftesten, dan kom je in de buurt van grote aantallen. 400.000 duizend tot een half miljoen tests per dag zou dan niet irreëel zijn."