Pak miljardenimperium van het leger aan, roepen Myanmarese activisten

• Paulus Houthuijs

  redacteur Online

Olie, aardgas, jade, robijn, saffier, maar ook toerisme, tabak en bier. Het leger in Myanmar verdient er miljarden mee en activisten roepen de internationale samenleving en multinationals op deze geldstromen aan te pakken.

Ook vandaag zijn tienduizenden burgers de straat op gegaan tegen de staatsgreep van 1 februari. Drie demonstranten in de grote stad Mawlamyine raakten gewond toen het leger met rubberkogels het vuur opende, meldt het Rode Kruis.

Volgens de VN zijn in minder dan twee weken tijd ruim 350 mensen gearresteerd in het land. Deze week werd ook met scherp op demonstranten geschoten. Die eisen dat de legertop de macht teruggeeft aan de democratisch gekozen regering. Maar de Tatmadaw, zoals de strijdkrachten bekendstaan, houden vol dat er gesjoemeld is met de verkiezingsuitslag.

De beste manier om het almachtige leger aan te pakken, is volgens Justice For Myanmar de geldkraan dichtdraaien. De actiegroep heeft een lijst met namen gepubliceerd van personen die namens de militairen in de Administratieve Staatsraad zitten en hun familieleden. Deze raad bestuurt effectief het land met 55 miljoen inwoners en is ingesteld vlak na de staatsgreep.

Systematische corruptie

"De familieleden van hooggeplaatste generaals profiteren van de systematische corruptie door het leger", zegt woordvoerder van de actiegroep Yadanar Maung. "De coup was mogelijk dankzij de zakelijke inkomsten van de legertop." Daarom roept de groep op tot een boycot van producten en diensten waar het leger aan zou verdienen:

Het ondoorzichtige zakenimperium levert de Tadmadaw miljarden dollars op, stelde de VN vast in een rapport uit 2019. Via twee investeringsmaatschappijen heeft het leger een aandeel in talloze ondernemingen. Van banken tot transport en van vastgoed tot textielproductie. Maar het meest lucratief is de handel in mineralen en fossiele brandstoffen.

Van 1998 tot 2011 betaalden de twee militaire conglomeraten geen inkomstenbelasting. Ook daarna bleef de geldconstructie schimmig en is de staatskas naar schatting miljarden dollars aan inkomsten misgelopen. "Dankzij het eigen beheer kan de Tadmadaw toezicht en verantwoording vermijden", staat in het rapport.

Aparte scholen en ziekenhuizen

Militairen leven samen met hun gezinnen in een parallelle samenleving, legt NOS-correspondent Annemarie Kas uit. "In de grote steden heb je militaire complexen, waar soldaten als het ware in een aparte nederzetting leven. Ze hebben eigen markten, scholen voor de kinderen, eigen ziekenhuizen."

Deze gescheiden samenleving is een nalatenschap van ruim een halve eeuw militaire dictatuur. De demonstranten vrezen dat die tijd, na enkele jaren van democratische hervormingen, nu is teruggekeerd.

In deze slider zie je hoe de Tadmadaw het land al tientallen jaren in zijn macht houdt:

Justice For Myanmar roept olie- en gasbedrijven als Total en Chevron op hun samenwerking met het militaire regime stop te zetten. Volgens de Britse krant The Guardian doet het tot voor kort Nederlandse concern Unilever geen directe zaken met investeringsmaatschappijen van de junta.

Enkele dagen na de coup heeft de Japanse multinational Kirin Holdings de samenwerking met Myanmar opgezegd. Het werkte samen met een bierbrouwer die in handen is van een legerconglomeraat. Autoproducent Suzuki uit Japan heeft de productie in twee fabrieken in het land opgeschort.

De VS heeft sancties ingesteld tegen opperbevelhebber generaal Min Aung Hlaing en vijf andere leden van de Administratieve Staatsraad. Daarmee wordt ruim een miljard dollar aan tegoeden in de VS bevroren. Maar aangezien er al sancties golden tegen deze hooggeplaatste officieren vanwege hun rol bij de vervolging van de Rohingya-minderheid, is het maar de vraag hoeveel dit zal helpen.

'Ongeschreven regel'

"Amerika staat niet in het rijtje van belangrijkste handelspartners", zegt correspondent Kas. "De legerconglomeraten werken vooral samen met bedrijven uit landen die minder principiële problemen hebben met ondemocratisch gekozen regimes. Daarnaast geldt in deze regio de ongeschreven regel: bemoei je niet met binnenlandse aangelegenheden."

Precies dat argument gebruikte de belangrijkste handelspartner China vandaag. In de speciaal ingelaste vergadering van de VN-mensenrechtenraad zei de ambassadeur dat wat er in het Zuidoost-Aziatische land gebeurt "in essentie een interne kwestie is".

Samen tegen de Tadmadaw

Buitenlandse druk of niet: de demonstranten geven zich niet gewonnen. "Het zal niet zo makkelijk zijn als in het verleden voor het leger om de macht te behouden", zegt Myanmar-expert Maaike Matelski. Dat blijkt volgens haar uit aanhoudende massademonstraties en de uiteenlopende groepen deelnemers.

Boeddhisten, christenen, moslims, studenten, leraren, lhbti'ers, zorgmedewerkers, ambtenaren en fabrieksarbeiders; in de twee grootste steden protesteren ze samen tegen de staatsgreep. "Je ziet dat veel ondervertegenwoordigde groepen hun stem laten horen", zegt Matelski. "Er is altijd verdeeldheid geweest, maar een nieuwe generatie denkt echt verandering te kunnen brengen."