Ruinerwold-zaak op losse schroeven: 'te complex voor vader'
"Als ik vroeg om een cirkel te tekenen, tekende hij een kruis", zegt een deskundige in de rechtbank. Het typeert volgens haar de geestelijke gezondheid van Gerrit Jan van D, de man die jarenlang met zes van zijn kinderen in totale afzondering leefde op een boerderij in Ruinerwold.
Van D. werd in oktober 2019 aangehouden nadat een van de kinderen om hulp had gevraagd in een café. De 68-jarige man wordt verdacht van vrijheidsberoving van zijn kinderen en seksueel misbruik. Vandaag tijdens een voorbereidende zitting in Assen werd duidelijk dat het nog maar de vraag is of zijn strafzaak kan doorgaan.
Deskundigen die hem hebben onderzocht denken dat het niet lukt. De zelfverklaarde profeet van zijn eigen religie kan door een hersenbloeding amper meer praten en zijn geheugen en realiteitszin lijken ernstig aangetast.
Artikel 16
Ook de advocaat van Van D., Robert Snorn, denkt dat zijn cliënt de zaak niet kan volgen. Hij vroeg de rechtbank om het weinig gebruikte artikel 16 van het wetboek van strafvordering in te zetten. De strafzaak wordt dan geschorst omdat de verdachte geestelijk niet in staat is om terecht te staan.
Om duidelijkheid te krijgen over zijn mentale toestand, is Van D. de afgelopen maanden door vier deskundigen onderzocht in het Pieter Baan Centrum. Een psycholoog, een psychiater, een logopedist en een klinisch neuropsycholoog namen de man onder de loep.
De deskundigen zeggen met moeite contact te krijgen met Van D. Het zeggen van sommige losse woorden gaat nog, maar zinnen uitspreken lukt hem niet. Over de vraag in hoeverre hij in staat is om losse woorden op te schrijven verschillen de deskundigen van mening.
Op de vraag of hij begrijpt dat er een rechtszaak is, zegt een deskundige. "Er is wel wat begrip. Maar het is niet duidelijk wanneer dat begrip er wel en niet is. Ook is het niveau van communicatie heel basaal, hij kan zich kortom niet verweren. Ik denk dat deze hele rechtszaak te complex is voor Van D."
Ultieme dominantie
Op de zitting blijkt opnieuw dat de toestand waarin Van D. zich nu bevindt heel anders is dan hij was. Gebaseerd op gesprekken met mensen in zijn omgeving en videomateriaal trekken de deskundigen de conclusie dat hij een narcistische persoonlijkheidsstoornis had.
De rechter somt wat zaken op uit het rapport van het Pieter Baan Centrum: "Hij was dominant, narcistisch, manipulatief, had grootheidswaanzin en een gestoord beeld van de werkelijkheid. Hiermee wordt ook het terugtrekken en het binnenhouden van de kinderen geduid. Als een vorm van ultieme dominantie."
Even speelde ook nog de vraag of hij misschien een spelletje speelt. Doet Van D. alsof? De deskundigen denken van niet. Een van hen zegt: "Hij wil eigenlijk niet berecht worden, maar doet wel erg zijn best om te communiceren. Eigenlijk zou hij veel meer achterover moeten leunen als hij niet wil meewerken."
Artikel 16 schrijft voor dat de strafzaak wordt hervat als de geestelijke toestand van de verdachte verbetert. Maar de deskundigen betwijfelen sterk of dat ooit zal gebeuren. "In het eerste jaar is er het meeste herstel. Daarna nog maar heel beperkt. Je kan er eigenlijk wel van uitgaan dat dit het eindpunt is", zegt een van hen.
Een andere deskundige zegt: "Zelfs als hij door logopedie meer begrip heeft van woorden, wil dat nog niet zeggen dat hij ook kan denken. Wat wel zou kunnen is het voorleggen van tekeningen. Het communiceren zal heel erg beperkt blijven. En we kunnen niet checken of hij het goed begrepen heeft."
Kinderen aan het woord
De zitting eindigde met een bijzonder verzoek. De vier oudste kinderen van Van D. (van wie er drie nooit op de boerderij woonden) vragen via hun advocaat om volgende week hun verhaal te mogen vertellen. Normaal komen slachtoffers pas tijdens een inhoudelijke behandeling aan het woord. De rechter beraadt zich nog op het verzoek.
Volgende week donderdag is de volgende zittingsdag. Het Openbaar Ministerie zal daar bekendmaken wat het vindt van het schorsen van de strafzaak. De rechtbank zal dan op 4 maart besluiten of de strafzaak tegen Gerrit Jan van D. doorgaat.
