'Als ik de Zuid-Afrikanen was, zou ik doorgaan met vaccineren'
Joram Bolle
We mogen er dan wel veel minder doses van krijgen op korte termijn - 1,5 miljoen in plaats van 4,5 miljoen in het eerste kwartaal - toch blijft het vaccin van farmaceut AstraZeneca één onze belangrijkste troeven in de vaccinatierace. Maar uit Zuid-Afrika kwam tegenvallend nieuws: het vaccin lijkt veel minder werkzaam tegen de coronavariant die daar dominant is en voorlopig wordt in dat land daarom niet met dit middel ingeënt.
Voor Nederland lijkt die ontdekking niet direct gevolgen te hebben. De Zuid-Afrikaanse variant is hier maar incidenteel aangetroffen en het onderzoek bewijst niet dat het AstraZeneca-vaccin bij die variant helemaal geen nut meer heeft, zeggen vaccindeskundigen.
Werkzaamheid
Dat de Zuid-Afrikaanse coronavariant ('501Y.V2') minder gevoelig is voor de vaccins die nu beschikbaar zijn, werd al vermoed. De resultaten van het fase 3-onderzoek van Janssen, een andere farmaceut, lieten zien dat het vaccin minder werkt tegen de variant. In de VS werd een werkzaamheid gemeten van 72 procent, in Zuid-Afrika, waar de meeste mensen besmet zijn met mutatie 501Y.V2, was dat 57 procent.
De mRNA-vaccins van Pfizer en Moderna lijken ook minder effectief tegen de Zuid-Afrikaanse variant, maar op basis van laboratoriumonderzoek zijn de makers daarvan hoopvoller dat de werking ook bij de Zuid-Afrikaanse variant goed blijft. Zondag volgden dus de resultaten van een nieuw onderzoek naar de werkzaamheid van AstraZeneca in Zuid-Afrika.
Onderzoekers bestudeerden de werking bij in totaal 2000 mensen tussen de 18 en 65. Er bleek amper verschil te zitten in het risico op besmetting met de Zuid-Afrikaanse variant tussen proefpersonen die het vaccin kregen en proefpersonen die een placebo kregen.
Een lab in Durban ontdekte de Zuid-Afrikaanse variant:
"Geen van de vaccins die we nu hebben is ontwikkeld tegen die Zuid-Afrikaanse variant", zegt hoogleraar vaccinologie Cécile van Els van het UMC Utrecht en het RIVM. "Die heeft meerdere mutaties in het spike-eiwit ten opzichte van de klassieke variant. Drie ervan zijn echt belangrijk. Alle beschikbare vaccins geven een lagere bescherming tegen de Zuid-Afrikaanse variant dan tegen de klassieke variant."
Dat beaamt Anke Huckriede, hoogleraar vaccinologie aan de Rijksuniversiteit Groningen: "Het vaccin is gemaakt om een immuunrespons op gang te brengen tegen een bepaald eiwit, maar komt dan een net iets ander eiwit tegen in die gemuteerde Zuid-Afrikaanse variant. Daardoor verliest de afweerreactie aan kracht." De vaccins van Pfizer en Moderna zijn sowieso effectiever en dus is het logisch, vindt Huckriede, dat "bij de Zuid-Afrikaanse variant meer overblijft van de immuunrespons".
Ernstige symptomen
Tegen besmet raken en het ontwikkelen van lichte of milde symptomen lijkt het AstraZeneca-vaccin bij de Zuid-Afrikaanse variant dus niet goed te werken, vergeleken met andere vaccins. Maar het zou kunnen dat het vaccin wel goed genoeg werkt tegen het ontwikkelen van ernstige symptomen, zegt hoogleraar immunologie Marjolein van Egmond van het Amsterdam UMC: "Daar kun je op basis van dit onderzoek eigenlijk geen uitspraken over doen. De proefpersonen waren relatief jong en gezond en de kans dat ze ernstige symptomen zouden ontwikkelen was, vaccin of niet, al klein."
Daarom viel er op dat punt geen duidelijk verschil te meten tussen gevaccineerde proefpersonen en mensen die een placebo kregen. Als duidelijker is of het vaccin beschermt tegen ernstige ziekte, kan er wellicht toch met AstraZeneca ingeënt worden, zegt de Zuid-Afrikaanse regering. Ook verwachten ze dat het bedrijf in het najaar zijn vaccin zo heeft aangepast dat het wel voldoende bescherming biedt tegen de Zuid-Afrikaanse variant.
Op basis van deze kleine studie vindt Van Egmond het wat voorbarig dat Zuid-Afrika nu een pauze inbouwt bij AstraZeneca-vaccins: "In een ideale wereld zou je natuurlijk iedereen inenten met de meest effectieve vaccins. Maar als vaccins ervoor zorgen dat bijna niemand meer ernstig ziek wordt en dus in het ziekenhuis belandt, is dat ook heel belangrijk. Dan kunnen we het virus als maatschappij aan."
Mij lijkt het verstandig om te pakken wat je pakken kunt.
Cécile van Els begrijpt net als Van Egmond niet dat de Zuid-Afrikanen voorlopig de vaccinaties met het AstraZeneca-vaccin stoppen. "Betere opties dan de huidige vaccins hebben we niet."
Ondanks de mismatch tussen de vaccins en de Zuid-Afrikaanse variant is er ook sprake van een zekere overlap, waardoor de vaccins wel enige werkzaamheid houden tegen de variant. "En die blijft voor die krachtige mRNA-vaccins het hoogst", zegt Van Els. "Maar het vaccin van AstraZeneca helpt ook tegen de overdracht van het virus. En het is goedkoper en praktischer in het gebruik. Mij lijkt het verstandig om te pakken wat je pakken kunt. Ik zou toch maar doorgaan met vaccineren als ik de Zuid-Afrikanen was."
Daar is Marjolein van Egmond het mee eens: "Het is zaak dat de hele wereld zo snel mogelijk gevaccineerd wordt, juist ook omdat er anders weer nieuwe varianten ontstaan. Om een pandemie te stoppen kun je beter een hele hoop mensen een beetje bescherming bieden, dan een klein groepje een hele hoop."
