'Brits meisje geeft anonieme luchtvervuilingsslachtoffers een gezicht'
Indrukwekkend, opvallend en uitzonderlijk. Het zijn de eerste reacties van Nederlandse experts op het nieuws dat een Brits meisje officieel mede door luchtvervuiling om het leven is gekomen. Volgens Britse media is dat nog nooit eerder gebeurd in het Verenigd Koninkrijk.
"Dit is opvallend", dacht hoogleraar luchtkwaliteit (UU) Guus Velders toen hij het bericht vanmiddag las. "In mijn beeld is dit het eerste geval waarin een slachtoffer van luchtvervuiling een gezicht heeft gekregen."
Jaarlijks komen in Nederland naar schatting zo'n 11.000 mensen vroegtijdig om het leven als gevolg van luchtverontreiniging. Maar in tegenstelling tot bijvoorbeeld de ruim 660 verkeersdoden blijven die slachtoffers anoniem, legt Velders uit.
Vele factoren
"Je kunt die slachtoffers namelijk niet aanwijzen." In veruit de meeste gevallen spelen er namelijk te veel factoren mee om vast te kunnen stellen of en zo ja, in hoeverre uitlaatgassen een doodsoorzaak waren. Dat gegeven maakt de zaak in het Verenigd Koninkrijk zo bijzonder volgens deskundigen.
De destijds 9-jarige astmapatiënt Ella Kissi-Debrah kwam in 2013 in Londen om het leven. "Luchtverontreiniging was een significante bijdragende factor aan zowel het opwekken als het verslechteren van haar astma", zei de lijkschouwer. Het meisje woonde op zo'n 25 meter van een drukke straat. De uitstoot van stikstof en fijnstof was hoger dan de officiële richtlijnen, oordeelde de rechtbank.
De moeder Ella Kissi-Debrah reageerde na afloop op het vonnis:
In Nederland is er nog nooit zo'n rechtszaak geweest, voor zover directeur van het Longfonds Michael Rutgers weet. "Niet een waarbij het een op een een gevolg zou zijn geweest van luchtvervuiling. Die correlatie kennen wij al wel, maar dat het nu is bewezen volgens een rechter is indrukwekkend."
Op de website van het Longfonds kunnen mensen de luchtkwaliteit opvragen per postcode. De gegevens zijn afkomstig van metingen door het RIVM. "Zoals je zult zien is de luchtkwaliteit in Nederland altijd matig", zegt Rutgers. De zaak in het Verenigd Koninkrijk maakt volgens hem inzichtelijk waar een teveel aan uitlaatgassen tot kan leiden.
'Heel uitzonderlijk'
"Ik kan me voorstellen dat een Nederlandse rechter of een andere rechtbank in Engeland heel anders zou oordelen", zegt Flemming Cassee, hoogleraar (UU) en inhalatietoxicoloog bij RIVM. Hij noemt het heel uitzonderlijk dat luchtvervuiling is vastgesteld als een doodsoorzaak. Want dan moeten ook alle andere mogelijke factoren zijn onderzocht.
"Je moet de historie weten waar de betrokken personen aan zijn blootgesteld. Dat maakt het erg lastig om causaliteit vast te stellen." Roken, veelvuldig gebruik van kaarsen, slechte ventilatie, andere luchtverontreiniging dan uitlaatgassen; al deze zaken kunnen een rol hebben gespeeld. Dat de uitstoot van stikstof en fijnstof bij de woning van Ella Kissi-Debrah boven de wettelijke normen lag kan volgens Cassee de doorslag hebben gegeven voor de rechter.
"Op een populatie van miljoenen mensen is altijd wel iemand heel gevoelig voor luchtverontreiniging. En dat luchtvervuiling een bestaande ziekte verergert en in dit geval fataal lijkt te zijn geweest, is niet verrassend."
Nieuwe rechtszaken?
Of er nu ook in Nederland vergelijkbare rechtszaken komen, dat valt volgens de experts lastig te voorspellen. Er loopt bijvoorbeeld al een rechtszaak van Milieudefensie tegen Shell en eerder verloor die actiegroep een rechtszaak tegen de Nederlandse Staat over luchtkwaliteit. Maar dat zijn geen gevallen waarbij er een specifiek slachtoffer was, zoals Ella Kissi-Debrah.
"Zij heeft de slachtoffers een gezicht gegeven en dat kan consequenties hebben", zegt hoogleraar Velders. "Maar ik kan niet aangeven op wat voor manier."
