Zweedse interesse in Hoogovens: 'Dit zou een stuk beter zijn dan de situatie nu'

• Rob Koster

  Economieverslaggever

• Thom Opheikens

  redacteur Economie

De geruchten waren er al en nu hebben het Zweedse SSAB en Tata Steel het bevestigd. Er lopen gesprekken over een overname van Tata Steel Nederland. Voor de al jaren verlieslijdende Britse tak wordt een andere oplossing gezocht.

De eerste reacties vanuit IJmuiden, de vakbonden én het kabinet zijn positief, al is er wat voorzichtigheid omdat er over de voorwaarden nog niks bekend is. De Zweden zijn daarover in gesprek met het Indiase moederbedrijf. Wel is bekend dat SSAB in de staalindustrie geldt als een voorloper op het gebied van een duurzamere staalproductie.

En die verduurzaming is ook in Nederland hard nodig. Want als over tien jaar alle kolencentrales in Nederland gesloten zijn, is Tata Steel IJmuiden zoals het er nu voorstaat het laatste bedrijf in Nederland dat nog 'kolengestookt' is. De staalfabriek in IJmuiden stoot nu net zoveel CO2 uit als ruim de helft van alle personenauto's in Nederland.

De omgeving klaagt over voortdurende stofregens en er zijn zorgen over de gezondheid van met name kinderen, het RIVM onderzoekt dit. En het Openbaar Ministerie is een strafrechtelijk onderzoek gestart naar overtreding van de milieuregels.

Waterstof of CO2-afvang?

Een overname door het Zweede SSAB zou volgens Piet Joustra, in de jaren '90 directeur van een Hoogovens onderdeel, een enorm goede stap zijn als het gaat om duurzaamheid. Tegenwoordig is Joustra voorzitter van een groep economen en voormalig directeuren die willen dat het staalbedrijf veel sneller overstapt op methodes om staal te maken zonder kolen. Ze schreven dit jaar een plan waarmee Tata Steel IJmuiden volgens hen 'de komende decennia in kan gaan'.

"SSAB heeft een proeffabriek waar co2-vrij staal wordt gemaakt, met behulp van groene waterstof. Dat betekent dat ze op concernniveau voor die route gekozen hebben," zegt Joustra. "Het is goed als je een moeder hebt die dat als de juiste weg ziet naar CO2-vrij staal."

De huidige leiding van Tata Steel IJmuiden ziet pas na 2040 ruimte voor alternatieven die kolen vervangen door waterstof. Bij de productie van staal zijn de kolen niet alleen brandstof, maar zorgen ze ook voor het chemische proces om ijzer en later staal te maken. Dat maakt het complex.

De komende jaren zet Tata Steel eerst in op de, naar eigen zeggen, "grootste CO2-afvanginstallatie ter wereld". De CO2 die Tata gaat afvangen moet in eerste instantie opgeslagen worden in lege gasvelden onder de Noordzee.

Het afvangen van CO2 is niet onomstreden, critici zien het als een vertraging van de echte omslag die de industrie moet maken van fossiele brandstoffen naar duurzame elektriciteit. Joustra denkt dat Tata Steel Nederland na de overname waarschijnlijk kan meeliften met kennis die de Zweden al hebben. Al zal er hoe dan ook veel geïnvesteerd moeten worden in nieuwe installaties. "Daar is meer dan twee miljard voor nodig", zegt de oud-directeur.

Maar eigenlijk ligt het lot van IJmuiden volgens Joustra in handen van de staat. Vanaf 2021 wil het kabinet een nationale CO2-heffing invoeren, om industrie te stimuleren duurzamer te produceren. De heffing loopt in de jaren na 2021 steeds verder op. "Als die CO2-heffing er komt dan gaat elke winst die ze kunnen maken daaraan verloren. En zonder dat geld kunnen ze de nodige investeringen niet doen", zegt Joustra.

Baas in eigen huis?

Er spelen verschillende andere belangen waarover nog geen duidelijkheid is. Zo was er de afgelopen jaren regelmatig onrust onder het personeel over bezuinigingen en mogelijk grote ontslagrondes. Directeur Theo Henrar moest het veld ruimen vanwege meningsverschillen met het moederconcern in India. Over baanbehoud is nu nog niks duidelijk.

De vraag is hoeveel 'IJmuiden' na de potentiële overname te zeggen heeft ten opzichte van een nieuw hoofdkantoor in Stockholm. Tata Steel Nederland heeft met het Indiase moederbedrijf afgesproken dat het "intensief bij het proces betrokken wordt." Ook het nieuwe organisatiemodel van Tata Steel Nederland binnen SSAB zal worden vastgesteld in nauw overleg met de Raad van Commissarissen en directie van Tata Steel Nederland en SSAB, staat in een verklaring.

"Je wordt geen onafhankelijk bedrijf dat de eigen toekomst bepaalt, maar dit zou wel een stuk beter zijn dan de situatie nu", zegt Joustra. "Deze moederschoot lijkt wat vriendelijker."

Het Indiase moederbedrijf heeft aangegeven een eventueel overnameproces in 2021 te willen afronden. SSAB benadrukt dat de overname nog geen gelopen race is. "Het is niet zeker dat er een transactie komt en wat dan de voorwaarden van die potentiële transactie zouden zijn."