Advies aan minister: koloniale 'roofkunst' onvoorwaardelijk teruggeven

Nederland moet al het koloniaal erfgoed teruggeven aan de herkomstlanden, als redelijk zeker kan worden aangetoond dat die landen de stukken onvrijwillig zijn kwijtgeraakt. Dat advies geeft de Raad voor Cultuur vandaag aan minister Van Engelshoven.

Voor veel musea is het een worsteling wat te doen met dit deel van hun collectie, maar de Raad is er duidelijk over: "Historisch onrecht dat in het koloniale verleden heeft plaatsgevonden, kan niet ongedaan worden gemaakt. Maar wel kan aan het herstel van onrecht een bijdrage worden geleverd door bij de omgang met koloniale objecten verantwoordelijkheid voor dat verleden te nemen."

De directeur van het Tropenmuseum denkt dat er ondanks het advies genoeg kunst in Nederland zal blijven:

Het gaat om kunststukken die zijn veroverd tijdens koloniale oorlogen of toen Nederland Indonesië en Suriname in handen had. Specifiek om de periode tussen het begin van de 17de eeuw, toen de eerste schepen vanuit Nederland naar Azië vertrokken en 1975, het jaar dat Suriname een onafhankelijke republiek werd. Omdat die kunststukken vaak niet eerlijk verkregen zijn, is het nodig om in gesprek te gaan met de landen over het teruggeven van de kunstwerken, vindt de Raad.

Wapens, vlaggen en menselijke resten

Het is onduidelijk om hoeveel kunststukken het precies gaat, maar de Raad schat dat het advies effect heeft op honderdduizenden objecten. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om ceremoniële wapens, vlaggen, religieuze objecten en soms ook menselijke resten, vertelde Jos van Beurden, onafhankelijk deskundige op het gebied van teruggave van koloniaal erfgoed, gisteravond in het NOS-programma Met Het Oog Op Morgen.

"De eerste stap is de erkenning dat door het tegen hun wil in bezit nemen van cultuurgoederen de oorspronkelijke bevolking van de koloniale gebieden onrecht is aangedaan", staat in het rapport. Om dat onrecht te herstellen, moet Nederland een onvoorwaardelijke teruggave uitspreken. Die bereidheid betekent dat het belang niet wordt afgewogen tegen andere belangen. "Herstel van onrecht wordt niet alleen gerealiseerd door teruggave, maar ook door het onrecht te erkennen en het herstel daarvan als principieel uitgangspunt te hanteren."

Ook is het advies om dit beleid af te stemmen met de landen waar Nederland koloniaal gezag uitoefende, waaronder in ieder geval Indonesië, Suriname en de Caribische eilanden. "Waak voor een neokoloniale herhaling van het verleden waarin vooral eigen opvattingen, gevoelens, normen en waarden leidraad zijn voor het handelen."

De minister wordt daarbij de vertegenwoordiger van de staat die bepaalt of de goederen wel of niet worden teruggeven, aldus de Raad voor Cultuur. Zij zou daarbij geholpen moeten worden door een onafhankelijke adviescommissie. Ook moet er volgens de Raad een expertisecentrum worden opgezet, dat de herkomst van cultuurgoederen bij teruggaveverzoeken onderzoekt en een database opzet. Ook musea moeten onderzoek gaan doen naar de herkomstgeschiedenis van hun koloniale cultuurgoederen.

Dat herkomstonderzoek duurt nu erg lang, zeiden Van Beurden en cultuurhistoricus Nancy Jouwe in Het Oog. Zo vroeg Sri Lanka in 1980 al om teruggave van het kanon van Kandy, een van de pronkstukken in het Rijksmuseum. Het kanon staat nog steeds in Nederland, maar er worden inmiddels wel gesprekken gevoerd tussen Sri Lanka en Nederland.

"Grondig onderzoek kan onnodig lang zijn", zegt Van Beurden. Jouwe: "Ik denk dat er een gebrek aan wil en prioriteit zit, ook bij musea. Een deel is staatseigendom, dus ook de overheid heeft hier een rol in. Soms gebruiken musea dat een beetje om zich daarachter te verschuilen."

Van Beurden hoopt dat de lange onderzoeksduur wordt aangepast en dat er een maximale onderzoekstijd wordt afgesproken. "Met één object zijn ze al jaren bezig, hoe gaat dat met die honderdduizenden objecten dan? Eigenlijk zou je een versoepeling willen, een generaal pardon. Dat als iedereen weet dat iets een oorlogsbuit is, er geen onderzoek meer hoeft te worden gedaan."