Jarige VN staat onder druk, 'maar we hebben elkaar meer dan ooit nodig'

• Iris de Graaf

  redacteur Buitenland

De Verenigde Naties bestaan dit jaar 75 jaar, maar van een feestelijke stemming is geen sprake. De wereld staat in het teken van de coronapandemie, een enorme economische crisis en meerdere oorlogen en conflicten. 75 jaar na oprichting rijst de vraag: hoe belangrijk is de VN voor onze wereld?

Volgens diplomatiekundige en VN-kenner Robert van de Roer vormt de VN de enige plek waar de hele wereld een kans heeft om samen te werken. "Als de VN vandaag wordt opgeheven, dan wordt ze morgen opnieuw opgericht. Er is geen alternatief." Maar het samenwerkingswerkingssysteem, opgericht na de Tweede Wereldoorlog, staat onder druk.

Dat komt volgens Van de Roer onder meer door de opkomst van autocratische leiders, "die de verdragen aan hun laars lappen en een hekel hebben aan internationale samenwerking, tenzij het hun eigen belang ten goede komt". "En als het op oorlog en vrede aankomt, heeft vooral de Veiligheidsraad te maken met een samenwerkingsblokkade.''

Dat werd volgens Van de Roer vooral duidelijk door de oorlog in Syrië. "Syrië heeft een verlammende werking op de Veiligheidsraad. Vooral door de diplomatieke en militaire afwezigheid van Amerika. Amerika blinkt normaal gesproken uit door zijn unieke combinatie van politieke, economische, militaire en diplomatieke macht om druk uit te oefenen in de VN. Dat doen ze nu niet, waardoor Rusland meer en meer ruimte krijgt voor zijn eigen koers. Dit alles heeft een verlammend effect op de effectiviteit van de VN als geheel."

Gevolg is dat Rusland vaak tegen bepaalde sancties of onafhankelijke onderzoeken stemt, waarbij China vaak met Rusland meestemt. "De teller in Syrië staat nu op zestien Russische veto's. Op die manier kan de VN niets meer, waardoor bijvoorbeeld de gifgasaanvallen in Syrië nog steeds kunnen doorgaan", aldus Van de Roer.

Fabrizio Hochschild-Drummond, bijzonder adviseur van secretaris-generaal Guterres, ziet ook dat landen niet meer dezelfde moeite steken in samenwerkingsverbanden. "Bij concurrentie tussen de grootste spelers houden de kleinere spelers hun hoofd gebogen. Zij willen niet worden meegetrokken in de rivaliteit. Hoe sterker de supermachten zijn, hoe moeilijker samenwerken wordt". "Maar", zegt hij, "geen enkel land kan alleen alle conflicten oplossen. Het westen niet, maar ook Rusland niet, ook China niet".

Volgens Van de Roer heeft de VN haar glans verloren. "Er hangt een sfeer van bezorgdheid". Om de wereldwijde samenwerking te herstellen moet er gewerkt worden aan zichtbare successen, zegt Van de Roer. "De VN is niet of nauwelijks meer actief in de grote brandhaarden met troepen op de grond. Neem Afghanistan, Libië, Jemen en natuurlijk Syrië. Zolang de lidstaten hun handen niet ineen kunnen slaan en successen uitblijven, zorgt dat voor scepsis om bij te dragen aan de VN-missies. Er is politieke consensus nodig met vertrouwenwekkende maatregelen, zichtbaar voor de wereldbevolking".

'Neem de VN niet voor lief'

Wat volgens Hochschild-Drummond ook niet bijdraagt aan het imago van de VN zijn de mislukte missies, zoals die in Rwanda en Srebrenica in de jaren 90, die wereldwijd veel aandacht kregen. "Maar onze successen zijn minder zichtbaar: op veel plekken heerst vrede en zijn dodelijke ziektes uitgeroeid."

Hij hoopt dat de wereldbevolking de VN niet voor lief neemt. "We hoeven maar 75 jaar terug in de tijd te gaan om te beseffen waar we vandaan komen. In een wereld voor de VN heersten grootmachten, zonder respect voor mensenrechten. Er was hongersnood, en martelingen en massamoorden waren normaal. Het leidde tot de Spaanse Griep en de Eerste en Tweede Wereldoorlog".

Juist nu, zegt hij, moeten landen zich blijven inzetten voor de VN. Hij vindt dat het vooral de kleinere spelers aan leiderschap ontbreekt. "Het is net als in de boksring; je moet bereid zijn wat blauwe plekken op te lopen. Kleinere landen laten het nu over aan de grote machten. Dat terwijl internationale samenwerking juist nu belangrijker is dan ooit".

Samen sterk

"De oprichters van de VN hadden te maken met de reële dreiging van een Derde Wereldoorlog. Zij slaagden erin een mechanisme op te zetten dat de wereld decennialang veilig wist te houden. Maar zij hadden niet te maken met klimaatverandering, digitale oorlogvoering en een wereldwijde pandemie. Als er één ding is dat het coronavirus ons laat zien, is het wel dat we elkaar meer dan ooit nodig hebben", aldus Hochschild-Drummond.

"Alleen als alle landen samenwerken kunnen we de wereld een betere plek maken voor de toekomstige generaties - en zo de oorspronkelijke missie van de oprichters van de VN volbrengen".

Gisteren kwam koning Willem-Alexander met een 'verjaardagsboodschap' voor de VN, waarin hij aandacht vroeg voor jongeren: