Opvang asielzoekers vijf jaar na vluchtelingencrisis nog niet op orde
Op de kop af vijf jaar geleden ontvingen alle gemeenten een noodoproep van toenmalig VVD-staatssecretaris Dijkhoff. Hij vroeg hen die nacht nog 750 bedden beschikbaar te stellen voor asielzoekers die anders misschien op straat moesten slapen.
In een week tijd kwamen er 4000 asielzoekers aan bij het aanmeldcentrum in Ter Apel en er was een dringend tekort aan opvangplekken. Nu melden veel minder asielzoekers zich, maar het tekort aan opvangplekken is nog altijd niet opgelost.
In 2015, toen de vluchtelingencrisis een hoogtepunt bereikte, vroegen ongeveer 43.000 mensen asiel aan in Nederland. Het lukte het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) niet de toename bij te benen met voldoende plekken. Met smeekbedes en soms met lichte dwang werden gemeenten door de staatssecretaris aangespoord om in allerijl gymzalen, beurshallen en lege kantoren beschikbaar te stellen.
In Zeist ging de eerste noodlocatie de dag na de oproep al open. Burgemeester Koos Janssen (CDA) kan het zich nog goed herinneren. "Ik zag om 15.00 uur dat mailtje binnenkomen. Ik ben gelijk de grote sporthal hier gaan regelen", zegt hij. "Ik dacht: zo'n brief is nog nooit geschreven. Daar moeten we gehoor aan geven, omwille van de humaniteit."
Minder asielzoekers, toch volle azc's
Hoe zit het op dit moment met de opvang van asielzoekers? De cijfers zijn inmiddels anders: het gaat nu om zo'n 500 asielaanvragen per week. Toch zitten de opvangcentra weer vol. Er verblijven nu zo'n 27.000 asielzoekers en statushouders in de azc's.
Dat komt door de lange wachttijden bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) voor het in behandeling nemen van asielaanvragen. Ook kunnen bewoners met een verblijfsvergunning moeilijk doorstromen. Bovendien is er sprake van een lichte toename van het aantal asielzoekers; er zijn nu zeker 5000 extra plekken nodig.
De volle opvangcentra zijn het gevolg van politieke keuzes, vindt Sander Schaap van Vluchtelingenwerk. Volgens Schaap wilde de politiek de indruk wekken dat de crisis 'gemanaged' was. "De IND werd afgeslankt, tijdelijke contracten niet verlengd. Het COA sloot azc's, daar zien we nu de gevolgen van."
Ook niet veranderd: gemeenten en Rijk in de clinch
Daar komt bij dat het kabinet grote moeite heeft om gemeenten te vinden die weer bereid zijn asielzoekers op te vangen. Gemeenten weigeren al bijna een jaar die 5000 extra opvangplekken te leveren waar het kabinet om vraagt. Vooral de opvang van asielzoekers die overlast veroorzaken ligt gevoelig. Het gaat dan vooral om mensen die uit een veilig land komen en nauwelijks kans maken op asiel.
Het kabinet heeft afgelopen week een handreiking gedaan naar de gemeenten. Maandag bleek dat zogenoemde 'veiligelanders' voortaan na hun aankomst in Nederland apart van andere asielzoekers worden opgevangen op twee locaties: Ter Apel en Budel-Cranendonck.
Ook heeft minister Ollongren van Binnenlandse Zaken en Wonen gemeenten laten weten dat zij experimenten toestaat op tien locaties met maximaal 150 asielzoekers. Zulke kleinere azc's zijn een langgekoesterde wens van gemeenten. Vanwege de hogere kosten was Ollongren daar tot nu toe geen voorstander van. De minister en ook staatssecretaris Broekers-Knol (Vreemdelingenzaken) stellen wel als voorwaarde dat gemeenten de gevraagde 5000 plekken regelen.
Burgemeester Janssen is blij dat het kabinet kleine opvangcentra gaat toestaan. "Als je bedenkt wat het heeft gekost om hier snel een noodopvang op te zetten en andere voorzieningen, en het is nooit vol geweest, dan kunnen kleine opvanglocaties wel eens veel goedkoper zijn." Bovendien zijn die locaties volgens hem ook veel makkelijker te accepteren voor de samenleving.
Vooralsnog is er geen snelle oplossing. Of gemeenten nu wel bereid zijn om die extra opvangplekken te realiseren, is nog niet bekend. Daarvoor is het ook nodig dat de politiek anders communiceert over asielzoekers, meent Sander Schaap.
"De staatssecretaris wekt de indruk dat maar 20 procent van de asielzoekers die nu komen kans maken op een verblijfsvergunning. Maar dat is een vertekend beeld", zegt Schaap. "De afgelopen jaren zijn vooral de aanvragen beoordeeld van mensen uit veilige landen. Mensen uit conflictgebieden wachten al meer dan een jaar op de beoordeling van hun aanvraag."
Het ministerie van Justitie en Veiligheid houdt alvast rekening met de daling van het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt in 2022. Dat is ook in de begroting verwerkt.
Vluchtelingenwerk is kritisch. Schaap: "De oude wachttijden zijn nog niet weggewerkt en er wordt al een nieuwe bezuinigingsronde aangekondigd. Ik vrees dat dit wederom voor een ophoping gaat zorgen en je straks weer met hetzelfde probleem zit."
