Tuberculosevaccin getest op Nederlandse ouderen in strijd tegen corona

• Francien Yntema

  Redacteur Wetenschap

Wetenschappers gaan onderzoeken of een tuberculosevaccin kwetsbare ouderen beschermt als die besmet raken met het coronavirus. Deze week starten 22 ziekenhuizen met onderzoek bij zo'n 6000 kwetsbare ouderen. Ze bekijken ook of het vaccin effect heeft op andere luchtweginfecties.

Directe aanleiding voor het onderzoek is een studie die maandag in vakblad Cell verscheen. Daarin kregen 198 Griekse ouderen een paar jaar terug het zogeheten BCG-vaccin of een placebo als ze uit het ziekenhuis werden ontslagen.

"Een jaar later hadden de ouderen die het vaccin ontvingen 40 procent minder infecties en 80 procent minder luchtweginfecties doorgemaakt dan ouderen die een placebo kregen", zegt Mihai Netea, hoogleraar experimentele interne geneeskunde bij het Radboudumc. "Het vaccin versterkt het aangeboren immuunsysteem en we denken dat dit effect zo'n drie tot vijf jaar aanhoudt. Of het ook tegen covid-19 beschermt, konden we nog niet vaststellen."

"Strikt genomen weten we niet of het vaccin beschermt tegen het coronavirus", reageert Marjolein van Egmond, hoogleraar immunologie aan het Amsterdam UMC. "Maar ik zie geen reden om te denken dat het niet zou werken. Het nieuwe coronavirus gedraagt zich tot nu toe qua afweerreactie net zoals andere luchtwegvirussen."

Cécile van Els, hoogleraar vaccinologie aan de Universiteit Utrecht en verbonden aan het RIVM, is voorzichtiger. "We moeten oppassen voor valse verwachtingen. Er is op dit moment geen bewijs dat het BCG-vaccin mensen beschermt tegen covid-19 en we moeten middelen die niet bewezen effectief zijn niet inzetten buiten wetenschappelijk onderzoek."

Toch is ook Van Els positief over het onderzoek dat nu start. "We beschouwen het aangeboren afweersysteem vaak als een systeem dat niets kan leren, maar je kunt het dus prikkelen om wat meer spierballen te kweken. Daardoor kun je iets sneller op ziekteverwekkers reageren. Het is dus goed om dit grondig te onderzoeken voor covid-19."

Als het tuberculosevaccin kwetsbare ouderen inderdaad wapent tegen het coronavirus dan kan het een extra bescherming bieden totdat er een vaccin is dat specifiek dit coronavirus dwarsboomt, denkt Marc Bonten, de arts-microbioloog die het onderzoek vanuit het UMC Utrecht coördineert. "En als dat covid-19-vaccin er uiteindelijk komt, dan is het alsnog zinnig om te weten of het tuberculosevaccin kwetsbare ouderen beschermt tegen andere luchtweginfecties."

Kwetsbare ouderen

De kwetsbare ouderen die deelnemen aan het onderzoek worden via de ziekenhuizen geworven. Mensen van boven de zestig die uit het ziekenhuis worden ontslagen of die een chronische aandoening hebben en voor controle langskomen, kunnen meedoen. De helft van de deelnemers krijgt het tuberculosevaccin, de ander helft krijgt een placebo.

Bonten hoopt dat het onderzoek voor 1 januari is afgerond. Of dan duidelijk is of het tuberculosevaccin kwetsbare ouderen inderdaad tegen covid-19 beschermt, is nog onzeker. Dat hangt grotendeels af van hoeveel mensen in het najaar met het virus besmet raken. "Juist daarom kijken we ook naar andere luchtweginfecties", zegt Bonten.

Het onderzoek dat nu van start gaat is niet de eerste studie in Nederland naar de werking van het tuberculosevaccin tegen covid-19. In maart startte een onderzoek bij zo'n 1500 zorgmedewerkers en in april een onderzoek bij 1600 gezonde ouderen. Internationaal zijn er zo'n vijftien studies, schat Netea van het Radboudumc.

"Die onderzoeken lopen nog. Het is nog niet mogelijk om daar conclusies uit te trekken omdat er gelukkig minder mensen besmet raakten dan gedacht", zegt Netea. "Daardoor kunnen we nog geen grote verschillen tussen de groepen zien. Door nu op zo veel deelnemers in te zetten, hopen we op sneller resultaat." Hoe meer mensen meedoen, hoe hoger de kans is dat er deelnemers zijn met het coronavirus bij wie kan worden gekeken wat het vaccin doet.

Advies over vaccin uitgesteld

Of het tuberculosevaccin uiteindelijk in Nederland op grote schaal wordt toegediend hangt af van het advies van de Gezondheidsraad. VWS heeft de raad eerder dit jaar gevraagd om te adviseren over het aanbieden van het vaccin.

Het advies zou eind volgende week verschijnen, maar een woordvoerder van de Gezondheidsraad zegt dat het is uitgesteld tot eind september. "Er worden nog een aantal recente onderzoeken bekeken." Ook van het artikel in Cell is bij de raad bekend. Het nieuwe onderzoek bij kwetsbare ouderen wordt dus niet afgewacht.