Hoe doen vluchtelingen in Duitsland het vijf jaar na 'Wir schaffen das'?
Het is een zin die Angela Merkel haar hele carrière zal achtervolgen: "Wir schaffen das", wij kunnen dat. Merkel zei het op 31 augustus 2015, het hoogtepunt van wat we nu kennen als 'de vluchtelingencrisis'. In totaal kwamen er in 2015 en 2016 1,2 miljoen asielzoekers naar Duitsland. Nu - vijf jaar later - is de vraag: heeft Duitsland het ook daadwerkelijk geschafft?
Een goede indicator om de integratie te peilen is werk. Uit onderzoek van het Instituut voor Arbeidsmarkt en Beroepsonderzoek (IAB) blijkt dat van de vluchtelingen die rond 2015 naar Duitsland zijn gekomen bijna de helft aan het werk is. Op dit gebied verloopt de integratie beter dan wat op basis van voorgaande studies naar integratie van vluchtelingen werd verwacht.
De cijfers waren begin dit jaar zelfs nog beter. "Zonder corona waren het er meer dan de helft geweest", zegt Herbert Brücker van het IAB. Omdat asielzoekers vaak tijdelijke baantjes hebben of in leer-werktrajecten zitten, en ook veel in de horeca werken, zijn er in hun groep buitenproportioneel veel ontslagen gevallen.
Hoop voor de toekomst
Vijftig procent werkenden betekent dat er ook nog een heleboel werklozen zijn. In juni dit jaar stonden 460 duizend vluchtelingen als werkloos geregistreerd. Van alle mensen die een bijstandsuitkering krijgen in Duitsland is ruim veertien procent asielzoeker. Vooral vrouwelijke asielzoekers werken weinig, volgens de gegevens van het IAB heeft maar 29 procent van hen een baan.
Veel sollicitaties gaan mis, omdat het Duits van de aanvrager nog niet goed genoeg is. Zeker in het begin waren er lange wachttijden voor taalcursussen. Ook is bij velen het opleidingsniveau niet hoog genoeg om de cursussen bij te kunnen benen.
In 2019 haalde krap de helft van de deelnemers van de verplichte taalcursus het gewenste B1-niveau. Hier gloort wel hoop voor de toekomst. Der Spiegel peilde onder jonge vluchtelingen het percentage dat met hun vrienden overwegend Duits spreekt. Bij 17-jarigen is dat 70 procent, de 12-jarigen zitten al op 90 procent.
Succes van de AfD
Politiek heeft Merkels 'Wir schaffen das' en het daaropvolgende verwelkomende beleid het land verdeeld. Waar de Duitsers in het begin massaal stonden te klappen op de treinstations in München om vluchtelingen te verwelkomen, vormden de massale aanrandingen tijdens de nieuwjaarsnacht in Keulen een keerpunt. Steeds meer mensen maakten zich zorgen over het grote aantal asielzoekers dat naar Duitsland kwam. Uiteindelijk zijn er 120 daders geïdentificeerd, onder wie een aantal asielzoekers, maar ook veel (illegale) migranten die al langer in Duitsland waren.
Het staat buiten kijf dat de rechts-populistische partij Alternative für Deutschland (AfD) van deze zorgen heeft geprofiteerd. Begin zomer 2015 schommelt de partij - die tot dan toe vooral eurosceptisch is - in de peilingen rond de vier procent. In de maanden erna wisselt de partij van leiding en maakt het de vluchtelingenproblematiek tot bijna het enige agendapunt. Hun kritische houding slaat aan.
Bij de verkiezingen in 2017 worden ze met 12,6 procent de grootste oppositiepartij. Vooral in het oosten van Duitsland zijn ze populair. Bij deelstaatverkiezingen in Saksen wordt de partij met 27,5 procent net niet de grootste. Inmiddels gaat het bij de AfD niet vaak meer over vluchtelingen, maar vooral over coronamaatregelen. Uit het Duitse politieke landschap is de partij niet meer weg te denken.
In april verscheen een film over de vluchtelingencrisis, een soort Wir-schaffen-das The Movie. Correspondent Wouter Zwart sprak de schrijver van het boek waarop de film gebaseerd is en de actrice die Merkel speelt:
Wat gaat er echt niet goed? Onvrede is er onder meer over het niet uitzetten van asielzoekers. Op dit moment leven er in Duitsland ongeveer 200.000 mensen van wie de asielaanvraag is afgewezen, maar die niet worden uitgezet. De redenen daarvoor lopen uiteen, ziekte, zwangerschap, missende papieren of het herkomstland dat ze weigert terug te nemen.
In de afgelopen jaren is het meerdere keren voorgekomen dat deze 'gedoogde asielzoekers' betrokken waren bij ernstige misdrijven, zoals onlangs bijvoorbeeld nog een man die opzettelijk mensen aanreed op de Berlijnse snelweg.
Ook de integratie van deze groep mensen is moeilijk. Veel van hen zitten al jaren in deze situatie en zullen ook lang in Duitsland blijven, maar hun status als 'gedoogde asielzoeker' mogen ze maar beperkt reizen en werken.
Niet hardop
Waar in 2015 op sommige dagen per dag 6000 asielzoekers de grens tussen Oostenrijk en Beieren overstaken, zijn de aantallen nu zeker niet meer van die omvang. Vooral door het sluiten van de Balkanroute en de deal die met Turkije werd gesloten, loopt het aantal migranten dat naar Duitsland komt flink terug. Vorig jaar vroegen er 142 duizend mensen asiel aan in Duitsland. Ook in 2020 loopt dit aantal niet noemenswaardig op.
Intussen groeit de kritiek op de Turkijedeal en de omstandigheden waarin vluchtelingen vastzitten, bijvoorbeeld in het Griekse kamp Moria op Lesbos. Je zult Merkel dan ook niet hardop horen zeggen dat Duitsland het geschafft heeft. Wat ze wel meerdere keren nadrukkelijk heeft gezegd is: "Een situatie als die in de zomer 2015 mag en zal nooit meer plaatsvinden."
