Toon persconferentie alarmerend, verandert dat ons gedrag?

"Als we niet oppassen zijn we straks weer terug bij af", zei premier Rutte gisteren bij de coronapersconferentie. De toon was alarmerend, maar extra maatregelen bleven uit. In plaats daarvan spraken premier Rutte en minister De Jonge mensen aan op hun eigen verantwoordelijkheid. Het is de boodschap die het kabinet al weken hanteert; toch liep het aantal besmettingen de afgelopen weken op. Is een dringende oproep van het kabinet genoeg om menselijk gedrag te veranderen?

Volgens Emely de Vet, hoogleraar Consumptie en Gezonde Leefstijl aan de Wageningen Universiteit, is er voor een structurele gedragsverandering meer nodig dan af en toe een persconferentie. Als hoogleraar doet ze onderzoek naar nudging, een manier waarop mensen op subtiele wijze worden gemotiveerd gewenst gedrag te vertonen. "De strepen bij de kassa of de handdesinfectiepompjes die overal staan zijn voorbeelden hiervan. In de openbare ruimte houden mensen zich daardoor makkelijker aan de regels dan thuis."

Niet zomaar ziek

"Als je echte gedragsverandering wil, moeten mensen meer het gevoel krijgen dat het hen aangaat", zegt ook Arie Dijkstra, hoogleraar Sociale Psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. "De overheid zou de boodschap vaker en intensiever moeten communiceren."

Want dat de aandacht voor het volgen van de regels verslapt, is volgens hem wel te verklaren." Mensen leerden de afgelopen tijd dat als je de straat opgaat, je niet zomaar corona krijgt. Sinds het begin van de pandemie zijn ze al honderd keer naar buiten geweest. Ze hebben geen corona gekregen en mensen in hun omgeving ook niet. Daardoor kan de perceptie van mensen zijn dat de kans dat je het krijgt, is afgenomen."

Verschil tussen de regels en de norm

De nadruk op de verantwoordelijkheid van het individu viel ook De Vet op. "De regels zijn vrijblijvend en de regel dat je maar zes mensen thuis mag ontvangen, kan niet door de overheid gehandhaafd worden. Mensen houden zich daar niet voor zichzelf aan, maar voor het collectief. En ze zijn best bereid om dat te doen, maar verwachten dan wel dat anderen dat ook doen."

De bereidheid om zich te houden aan de regels neemt af op het moment dat andere mensen zich niet aan de regels houden, legt De Vet uit. "Beelden van volle terrassen en stranden leiden ertoe dat steeds minder mensen zich aan de regels zullen houden. Dat is het verschil tussen de voorschriften, hoe het hoort en daarnaast het gedrag dat je bij anderen ziet." In het geval van de coronamaatregelen komen die twee niet overeen.

"Mensen zijn steeds bezig met voldoen aan de norm van de groep waar ze bij willen horen. De groep die zich wel aan de coronaregels houdt, is minder zichtbaar, terwijl de mensen die zich niet aan de regels houden wél zichtbaar zijn. Zo kan het beeld bestaan dat het de norm is om je niet aan de coronaregels te houden."

Perspectief

Dijkstra denkt dat mensen best willen investeren en zich aan de regels willen houden. "Maar dan moeten ze wel een perspectief hebben wanneer we weer teruggaan naar normaal. Dat heb ik nu weinig gehoord."

Volgens De Vet is het speculeren of dat perspectief er wel is. "We moeten inzetten op een duurzame gedragsverandering. Daarbij gaat het niet alleen om afstand houden en handen wassen, maar zeker ook om laagdrempelig testgedrag te stimuleren."