1,5-meter-samenleving als nieuwe normaal? 'Blijf updaten en wees duidelijk'

• Lennart Bloemhof

  redacteur Online

Premier Rutte had gisteren bij de persconferentie over de bestrijding van het coronavirus een duidelijke boodschap: "We zullen met elkaar moeten zoeken naar het nieuwe normaal, in de 1,5-meter-samenleving." Hij doelde daarmee op het feit dat de maatregelen om het coronavirus in te dammen nog wel een tijdje zullen gelden. Maar hoe blijft het draagvlak voor de regels met dat perspectief behouden?

Want zelfs de normaalste zaken zullen voor onbepaalde tijd anders zijn, hintte Rutte toen hij expliciet theaters, bioscopen en scholen vroeg alvast na te denken over een wereld waarin 1,5 meter afstand het adagium is. Het is dezelfde afstand waarmee familieleden van personen uit risicogroepen of vriendengroepen nog wel een tijd te maken hebben.

Drie rampenfasen

Hoe langer dat duurt, hoe lastiger het wordt voor mensen zich aan de regels te houden, zegt sociaal psycholoog Tom Postmes, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Het verbluffende van deze tijd is vooral dat al die brutale Nederlanders zo braaf in de pas blijven lopen. Maar zo vreemd is dat eigenlijk ook weer niet, want dit is de normale menselijke reactie op een ramp", zegt hij.

Postmes legt uit dat elke ramp drie fasen kent. In fase een overheerst de schrik, waardoor er veel bereidheid is om te gehoorzamen en offers te brengen. In de tweede fase wordt de situatie normaler en is er meer ruimte voor gemopper op de nieuwe regels. In de derde fase worden voorschriften massaal losgelaten.

Volgens de hoogleraar zit een groot deel van Nederland nog in de eerste fase, omdat er een gevoel van noodzaak is door onder meer de volle intensivecareafdelingen in de ziekenhuizen. Daar sluit zijn collega Arie Dijkstra, sociaal psycholoog en eveneens verbonden aan de Groningse universiteit, zich bij aan. "In de eerste weken waren we met z'n allen zeer onder de indruk van wat er allemaal gebeurde", zegt hij.

"Dan hebben mensen extra motivatie om te investeren. Nu het iets beter lijkt te gaan, worden mensen terecht gerustgesteld. Maar daarmee zou ook de motivatie om het vol te houden naar beneden kunnen gaan. Iedereen maakt daarin zijn eigen afweging. Dat is ook het ingewikkelde met een virus. Je ziet het niet, dus elk individu heeft er zijn eigen beeld van."

'Vertel niet alleen over goede curves'

Dijkstra onderstreept dat mensen de komende tijd er daarom aan herinnerd moeten worden waarom de maatregelen nog nodig zijn. "Dus vertel niet alleen over goede curves, maar ook over zaken die nog niet goed gaan." Dat is een lastige balans, legt Dijkstra uit, omdat mensen boven alles moeten weten dat hun inspanningen niet voor niets zijn. "Dat is het allerbelangrijkste", zegt hij.

Hij noemt het daarom "jammer" dat Rutte met zijn uitspraak over de '1,5-meter-samenleving' de suggestie wekte dat het over een permanente verandering ging. "Ik dacht toen zelf ook meteen: we gaan ooit toch wel weer terug naar normaal? Mensen willen best investeren, maar dan moeten ze wel weten hoe groot die investering is. Als mensen onzeker worden of het ooit weer normaal wordt, kunnen ze de afwegingen die ze nu maken heroverwegen", zegt Dijkstra.

Sociaal psycholoog Postmes benadrukt wel dat het goed is om duidelijk, en zeker niet te hoopvol, te zijn over wat mensen te wachten staat. "We zullen hier toch doorheen moeten", zegt hij. Interessant is volgens hem vooral met welk tempo verschillende groepen in het land door de drie rampenfasen zullen gaan. Postmes: "Ik denk dat het bijvoorbeeld in Groningen sneller zal gaan dan in het zuiden. En sommige jongeren zitten nu misschien al in fase drie. Hoe ga je daarmee om?"

Het is volgens epidemioloog Marc Bonten (UMC Utrecht) "een groot experiment". Hij verwacht bijvoorbeeld ook dat de groep die nu van het virus is hersteld op een gegeven moment zal pleiten voor versoepeling van de regels.

Bonten waarschuwt in aanloop daarnaartoe vooral geen overhaaste besluiten te nemen. "Er wordt veel gerekend, want dat is de enige houvast die we momenteel hebben. Op een bepaald moment zul je dat gecalculeerde risico dan moeten nemen. Maar dan wil je niet na zes weken concluderen dat het niet heeft gewerkt. Krijg iedereen dan maar weer eens naar binnen met 24 graden. Daar moet heel goed over worden nagedacht."