Nog geen quarantaineplicht, gedragskenners optimistisch over mogelijk effect

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Verplicht in quarantaine gaan als je uit het bron- en contactonderzoek naar voren komt als mogelijk besmet met corona: minister De Jonge wil het graag, maar na kritiek uit de Tweede Kamer gaat hij het plan nu eerst nader uitwerken. Gedragswetenschappers zien in de plicht wel een effectieve maatregel - zij het met haken en ogen. Met ondersteuning, voorlichting en een aanpassing van de sociale norm kan het zeker effect hebben op ons gedrag, zeggen deskundigen Ginny Mooy en Arie Dijkstra.

Door het verplicht stellen van de thuisquarantaine wordt de ernst benadrukt en daarom zullen mensen eerder gehoor geven aan de oproep, zegt gedragswetenschapper Arie Dijkstra van de Rijksuniversiteit Groningen. "Als je iets strafbaar maakt, is dat veel institutioneler dan een vrije vorm waarin je iemand op zijn verantwoordelijkheid aanspreekt."

Ook Mooy denkt dat een quarantaineplicht - als die er komt - zeker effect zal hebben. Mensen gaan dan volgens haar bewuster nadenken over de contacten die ze hebben en daardoor waarschijnlijk zorgvuldiger beslissen wie ze willen zien. "Je gaat nadenken: wil ik die wel met quarantaine opschepen? Ook wil je jezelf natuurlijk ervan vrijwaren."

Want er zijn genoeg bezwaren waarom iemand niet in quarantaine zou willen. "Inkomen dat wegvalt, geen boodschappen meer kunnen doen, werk als mantelzorger dat niet meer door kan gaan. Als je denkt: die quarantaine kan ik iemand anders niet aandoen, want die persoon kan in de problemen komen hierdoor, dan houd je eerder afstand tot anderen."

Dat kan ervoor zorgen dat mensen minder contacten hebben, wat gunstig is tegen de verspreiding van het virus. Maar het kan er ook toe leiden dat de maatregel averechts werkt, zegt antropoloog Mooy. "Het zou kunnen dat je dan niet alle contacten meer doorgeeft bij het onderzoek, omdat je niemand wil verraden."

Toch valt dat risico wel op te vangen met praktische ondersteuning, zegt ze. De GGD moet op het moment van het bron- en contactonderzoek meteen vragen: kan je het aan om in thuisquarantaine te gaan, of heb je op de een of andere manier ondersteuning nodig? Ditzelfde geldt voor je contacten. "En als er inderdaad hulp nodig is, kan de gemeente worden ingeschakeld." Te denken valt aan inkomensondersteuning, praktische hulp en zorg voor het mentale welzijn.

Toch zullen er altijd mensen zijn die zich niet aan de regels willen houden. "De zogeheten kont-tegen-de-krib-gooiers, die vinden dat ze dat niet hoeven." Om te voorkomen dat deze groep te groot wordt moet de sociale norm veranderen, zegt Dijkstra. "Mensen moeten erop worden aangesproken. Als iemand tijdens een verplichte thuisquarantaine op het werk verschijnt, moeten collega's vragen wat die daar in hemelsnaam komt doen."

Minister De Jonge maakte gisteravond ook bekend dat hij verplichte thuisquarantaine wil voor mensen die uit een gebied met een oranje reisadvies komen. Nu wordt dat alleen dringend geadviseerd; niet iedereen volgt dat advies op. Dat komt volgens Dijkstra doordat je het effect van die maatregel ook op andere manieren kunt bewerkstelligen.

Dijkstra noemt een voorbeeld: als Piet op vakantie is geweest in een oranje gebied en hij heeft niemand horen hoesten tijdens zijn verblijf, dan is de kans klein dat hij denkt dat hij corona heeft en wil hij waarschijnlijk niet in quarantaine. Om dan toch zijn verantwoordelijkheidsgevoel te laten zien, zegt hij dat hij afstand houdt en een mondkapje draagt. "En het stomme is: dat kan hij met droge ogen zeggen. Het voelde namelijk niet als een draconische maatregel."

Met plannen voor een quarantaineplicht en de mogelijkheid tot een lokale mondkapjesplicht lijkt de overheid een andere weg in te slaan: niet meer op het verantwoordelijkheidsgevoel inspelen, maar verplichten. Volgens Dijkstra is dat effectiever. "Striktere handhaving verandert gedrag sneller. Het is alleen de vraag of je daarmee de pandemie stopt, want als je alles verplicht maakt, zal je ook weerstand van de burgers krijgen."

De verplichting kan dus werken, zegt Dijkstra, maar daarbij is ook goed voorlichten belangrijk. "Vertel iedereen wanneer, waarom en bij welke symptomen je moet laten testen. Vertel iedereen waarom en hoelang je in thuisquarantaine moet zitten. Vertel iedereen de maatregelen. Keer op keer. Opnieuw en opnieuw. Tot in den treure. Dan heb je de grootste kans dat mensen er beter naar gaan luisteren."

Mooy roept op tot meer extrinsieke maatregelen - maatregelen met verantwoordelijkheidsgevoel, maar ook een beetje dwang. "Onze samenleving heeft een harde reset nodig. We zijn allemaal maar wat aan het doen. We hebben allemaal nodig dat we harder tot de orde geroepen worden."