Door Nederland besteld coronavaccin lijkt veelbelovend, alleen lichte bijwerkingen

• Francien Yntema en Rinke van den Brink

  redacteuren Wetenschap en Gezondheidszorg

De eerste testresultaten van het vaccin tegen SARS-CoV-2, het virus dat covid-19 veroorzaakt, dat is ontwikkeld door het Jenner Instituut in Oxford zijn veelbelovend. Dat geldt ook voor een Chinees vaccin dat ongeveer even ver is in de ontwikkeling. Medisch tijdschrift The Lancet heeft artikelen gepubliceerd over beide vaccins. Nederland heeft samen met Frankrijk, Italië en Duitsland 300 tot 400 miljoen doseringen van het Oxford-vaccin gekocht.

Dat is beproefd in een studie met bijna 1100 gezonde vrijwilligers tussen 18 en 55 jaar. De helft van de groep kreeg het Oxford-vaccin, de andere helft een vaccin tegen meningokokken.

Het aantal bijwerkingen als gevolg van het vaccin is volgens de onderzoekers "aanvaardbaar". Het gaat vooral om lichte en met behulp van paracetamol snel verdwijnende bijwerkingen zoals hoofdpijn, vermoeidheid en pijn op de plaats van de injectie.

Hoogleraar vaccinologie Cécile van Els is verbonden aan de Universiteit Utrecht en werkt als immunoloog bij het RIVM. Ze legt uit wat de resultaten betekenen:

Het vaccin zette het afweersysteem van de proefpersonen op twee manieren aan tot een reactie. Het leidde tot de aanmaak van neutraliserende antistoffen tegen het spike-eiwit waarmee het virus zich aan cellen hecht. Neutraliserend betekent dat de antistoffen in staat zijn een cel te beschermen tegen het binnendringen van het virus.

Daarnaast zorgde het vaccin voor de aanmaak van zogeheten T-cellen, specifiek gericht tegen datzelfde spike-eiwit. T-cellen kunnen geïnfecteerde cellen herkennen en instructies geven om zichzelf te vernietigen.

"De resultaten van het Oxford-vaccin zijn bemoedigend", reageert vaccindeskundige Ben van der Zeijst. Hij is gevraagd om het kabinet te adviseren over de aankoop van vaccins en runt een website over kandidaat-vaccins. "Het Oxford-vaccin lijkt het immuunsysteem goed aan te sturen en dat geeft goede hoop."

Chinees vaccin

In april vond in China een studie plaats naar een vaccin dat volgens dezelfde principes werkt. Beide vaccins zijn gebaseerd op een voor mensen doorgaans weinig gevaarlijk adenovirus. Op dat virus zijn zogeheten spike-eiwitten geplakt afkomstig uit SARS-CoV-2. Die moeten zorgen voor een reactie van het afweersysteem van de gevaccineerden.

Toch is nog onduidelijk of de vaccins mensen echt beschermen tegen covid-19. Het is nog niet precies duidelijk wat een vaccin in het lichaam teweeg moet brengen om mensen immuun te maken. Waarschijnlijk spelen zowel antistoffen als geactiveerde immuuncellen een belangrijke rol, maar daar zijn nog veel vragen over.

In de Chinese studie kregen 550 vrijwilligers van boven de 18 jaar een lagere of hogere dosering van het vaccin of een placebo. Zo'n 90 procent van de proefpersonen die het vaccin in een van beide doseringen kregen, reageerde daarop met een "betekenisvolle reactie van neutraliserende antistoffen".

Grootschalig vervolgonderzoek

Ook het Chinese vaccin gaf relatief veel milde bijwerkingen, vergelijkbaar met die van het Oxford-vaccin. Van de 382 proefpersonen die het vaccin kregen ontwikkelden er 25 een iets ernstiger bijwerking. Jonge mensen hadden een beduidend sterkere immuunreactie dan ouderen, die het vaccin dan weer wel beter verdroegen. De onderzoekers stellen dat twee doseringen van het vaccin voor ouderen de beste optie lijkt.

"Het echte bewijs moet komen uit onderzoek in een zogeheten fase 3-studie", stelt Van der Zeijst. "In een gebied waar de ziekte nog voorkomt test je dan of gevaccineerde mensen beter beschermd zijn dan ongevaccineerde mensen. Aan zulke onderzoeken doen tienduizenden mensen mee."

Het Britse farmacteutische bedrijf AstraZeneca onderzoekt het effect van zijn vaccin nu bij duizenden vrijwilligers in Brazilië, Zuid-Afrika en straks ook de Verenigde Staten, landen waar het coronavirus nog volop rondgaat. Het Chinese CanSino is bezig met de voorbereiding van een grote vervolgstudie in Canada, die als alles goed gaat na de zomer begint. Wanneer de onderzoeken zijn afgerond hangt onder meer af van hoe de pandemie zich ontwikkelt.

Op dit moment zijn er minstens 163 potentiële coronavaccins in ontwikkeling. Zeker 23 daarvan worden op dit moment in mensen getest, de rest zit nog in fase van laboratoriumtests en dierproeven. Als het middel effectief blijkt, dan hoopt AstraZeneca het vaccin voor het einde van het jaar op de markt te brengen.