Spannendste verkiezingen Polen in jaren, twee kandidaten gaan gelijk op
De Polen gaan vandaag naar de stembus voor de spannendste verkiezingen in jaren. Ze kiezen een nieuwe president en de twee kandidaten staan in de peilingen allebei op ongeveer 50 procent van de stemmen. Om 21.00 uur sluiten de stembureaus en komt er een eerste exit-poll.
Er staat veel op het spel. De uitslag bepaalt de koers van Polen in de toekomst: gaat het Midden-Europese land verder op de nationaal-conservatieve lijn met de huidige president Andrzej Duda? Of kiezen de Polen voor een omwenteling met de liberale, pro-Europese uitdager Rafal Trzaskowski?
Rechtsstaat
Trzaskowski is de grote hoop van progressief Polen, en van velen in Brussel, met name omdat het stoppen van "de ontmanteling van de rechtsstaat" een belangrijk punt in zijn campagne is. Sinds het aantreden van de huidige regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) in 2015 ligt Polen op ramkoers met de Europese Unie. Vooral door de hervormingen in het rechtsstelsel.
Volgens de PiS zijn die nodig om de rechterlijke macht te moderniseren en van "de oude communistische elite te zuiveren", maar ze hebben tegelijkertijd de invloed van PiS op de rechtbanken aanzienlijk vergroot.
Wij vroegen aanhangers van Duda en Trzaskowski waarom zij op hun kandidaat stemmen en wat ze vinden van de zorgen over de onafhankelijkheid van de rechtsstaat:
In de afgelopen vijf jaar zijn onder meer bij het Constitutionele Hof, het Hooggerechtshof en de Raad voor de Rechtspraak rechters benoemd die bekend staan als loyaal aan de regering. Rechters die hierop kritiek uiten worden geïntimideerd en lopen gevaar voor een nieuwe tuchtkamer te moeten verschijnen.
De Europese Commissie is vanwege deze hervormingen meerdere procedures tegen Polen begonnen. Ook het Europees Gerechtshof heeft Polen al twee keer op de vingers getikt.
De Nederlandse advocaat Remco van der Kroft is bezorgd over de ontwikkelingen in Polen. Hij werkt er al meer dan tien jaar en vertegenwoordigt veel Nederlandse investeerders die in Polen zaken doen. Volgens hem is de rechtszekerheid in Polen in gevaar. "Kun je nog een rechtszaak winnen als die tegen de staat is, of als er bijvoorbeeld belangen van een PiS-parlementslid mee gemoeid zijn?"
De onzekerheid over de onafhankelijkheid van rechters leidt volgens Van der Kroft tot juridische chaos in Europa. "Je ziet nu al dat sommige Europese rechters weigeren verdachten uit te leveren naar Polen, omdat ze bang zijn dat ze geen eerlijk proces krijgen. Ik denk dat het een kwestie van tijd is, tot iemand een uitspraak van een Poolse rechter aanvecht met het oordeel van het Europees Hof in handen."
In Polen maken de dreigementen uit Europa niet veel indruk. In de campagne van Duda speelt het thema rechtsstaat geen rol. Trzaskowski belooft zijn aanhangers, als hij wint, verdere hervormingen tegen te houden.
Tegen de NOS zegt hij: "Als ik tot president verkozen word, ga ik ervoor zorgen dat de onafhankelijkheid van de Poolse rechtbanken wordt versterkt. Dat is mijn eerste prioriteit. Ik ga met experts om tafel om te kijken welke schade er is aangericht. Hoe erg verzwakt, of zelfs verlamd, ons grondwettelijk hof is. En dan moeten we kijken wat we daaraan kunnen doen."
Relatief veel macht
Een Poolse president heeft, zeker in vergelijking met andere Europese landen, flink wat in de melk te brokkelen. Zo kan hij wetsvoorstellen blokkeren met een veto. Om dat veto ongedaan maken is een meerderheid van 60 procent nodig in de Sejm, het Poolse parlement. PiS heeft bij de vorige verkiezingen net iets meer dan 50 procent van de zetels gehaald, dus de partij kan presidentiële veto's niet makkelijk tegenhouden.