Bosbranden, motten en ontdooiende permafrost door 'Siberische warmte'

Een 'hittegolf' in Siberië: het klinkt tegenstrijdig, maar in de Russische regio in het noordpoolgebied was het in mei warmer dan ooit is gemeten. Volgens wetenschappers van het Europese Copernicus-programma, die onderzoek doen naar de aarde en het klimaat, werd het in sommige delen van Siberië gemiddeld 10 graden warmer dan normaal.

In het dorp Chatanga, waar de temperatuur in mei normaal gesproken rond het vriespunt ligt, werd het aan het einde van die maand zelfs 25 graden. Ook juni belooft de boeken in te gaan als warme maand. Op een enkele plek zijn al temperaturen gemeten van 30 graden.

Volgens de Copernicus-onderzoekers warmt Siberië sneller op dan de rest van de aarde en zijn grote temperatuurschommelingen er niet ongewoon. Het is er al jaren warmer dan voorheen. Wel is het ongebruikelijk dat de gemiddeld hogere temperaturen nu langer aanhouden, zeggen de wetenschappers.

Op deze kaart zie je waar het in mei 's nachts warmer (rood) of juist kouder (blauw) was dan gemiddeld in de periode 2001-2010:

Ook NOS-weerman Peter Kuipers Munneke vindt dat opvallend. Hij spreekt van "de grootste temperatuurafwijking ter wereld die dit voorjaar is gemeten". Of deze afwijking structureel is weten we nog niet, zegt hij. "Maar het is wel frappant dat we nu al een aantal jaar zien dat de sterkste opwarming wereldwijd zich in Siberië lijkt af te spelen, en in mindere mate in Canada en de Verenigde Staten. Dat gebeurt eigenlijk in alle seizoenen: ook afgelopen winter was het warm in het arctisch gebied."

De hitte in Siberië hangt mogelijk samen met de straalstroom, legt Kuipers Munneke uit. Dat is een krachtige wind die op tien kilometer hoogte waait. "Siberië is sowieso een van de sterkst opwarmende gebieden ter wereld. De landoppervlakken zijn er heel groot en die warmen sneller op dan zee. Bovendien warmen noordelijke streken in het algemeen sneller op dan gebieden op lagere breedtegraden. Een bepaalde positie van de straalstroom kan die opwarming versterken."

Branden en motten

De gevolgen van de relatief hoge temperaturen in Siberië zijn groot. Er woeden bijvoorbeeld steeds meer bosbranden in het gebied. Boeren steken de bomen vaak zelf aan om stukken grond geschikt te maken voor landbouw, maar door de warmte en harde wind worden de branden sneller oncontroleerbaar.

Ook de Siberische zijdemot vormt een gevaar voor de bossen. Het dier gedijt goed bij hogere temperaturen. Een mottenexpert zei eerder tegen persbureau AFP dat hij nog nooit in zijn carrière nooit zulke snel groeiende en grote motten had gezien. De larven van de beesten eten de naalden van naaldbomen op.

Ontdooiende permafrost

En dan is er nog de permafrost, de permanent bevroren ondergrond die normaal gesproken een groot deel van Siberië beslaat. Door de warmte ontdooit die. En dat heeft twee belangrijke gevolgen, vertelt weerman Kuipers Munneke. Allereerst kunnen de gebouwen die erop staan gaan verzakken en kunnen er scheuren ontstaan in de pijpleidingen in de grond.

Het brandstoflek in de Siberische stad Norilsk, eerder deze maand, werd waarschijnlijk mede daardoor veroorzaakt. Doordat zo'n 20.000 ton brandstof en smeerolie daarbij in de rivier terechtkwam, kleurde die rood:

Daarnaast gaat het organische materiaal dat in de permafrost ligt opgeslagen rotten als de ondergrond ontdooit. "Je moet het vergelijken met je diepvries thuis, zegt Kuipers Munneke. "Als die uitvalt, begint je eten langzaam te verrotten en daarbij komen soms onaangename geuren vrij. Bij de permafrost gebeurt dat in het groot.

Bij dat rottingsproces komen CO2 en (in mindere mate) methaan vrij. "Zo zorgt de dooiende permafrost voor een extra uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer en wordt de opwarming verder versterkt."