Waarom de criminele burgerinfiltrant na 20 jaar een comeback maakt

Advocaten hadden vandaag geen goed woord over voor de inzet van een criminele infiltrant in een onderzoek naar de Hells Angels in Friesland. Het zou een veel te zwaar middel zijn en regels zouden zijn overtreden.

Niet de verdachten zouden het initiatief hebben genomen voor drugshandel, maar de infiltrant. "Hij heeft mij ertoe aangezet", zei een van de verdachten vandaag in de rechtbank in Leeuwarden, waar negen mannen terechtstonden voor drugshandel.

Ook zou infiltrant A-4110 langer actief zijn geweest dan het Openbaar Ministerie beweert. "Hij is een eigen opsporingsonderzoekje gestart waarmee hij naar de politie is gestapt", zei advocaat Tony Boersma. "Hij is zijn eigen werkverschaffer geweest en had dus een belang bij strafbare feiten zodat hij officieel als burgerinfiltrant kon worden ingezet."

Je laat een crimineel voor je werken

Het is voor het eerst in twintig jaar dat justitie gebruik heeft gemaakt van een criminele burgerinfiltrant en dat zorgt meteen voor veel discussie. Het is een omstreden opsporingsmiddel dat jarenlang niet mocht worden gebruikt, vertelt strafrechtdeskundige Sven Brinkhoff.

Bij de IRT-affaire in de jaren '90 bleek dat er door criminele burgerinfiltranten grote partijen drugs waren ingevoerd, onder de ogen van politie in justitie. "De kern van de bezwaren was destijds de oncontroleerbaarheid van dit middel. Je gaat als overheid in zee met een crimineel, en die laat je namens je werken. Dat is toen gierend uit de hand gelopen, daarom is gezegd: we gaan dit niet meer doen", aldus Brinkhoff.

Toch is het sinds 2014 weer toegestaan. Brinkhoff: "Sinds de IRT-affaire is de criminaliteit harder geworden en internationaler, en in sommige groepen kom je niet binnen. Dan worden middelen zoals deze toch weer van stal gehaald."

Het risico van deze methode is er echter in de tussentijd niet kleiner op geworden, vertelt hij. "Het bezwaar tegen de criminele infiltrant is de eigen agenda die de crimineel heeft: hij kan voor een deel meewerken met justitie, maar daarnaast ook proberen zelf uit de wind te blijven, of te groeien in het criminele milieu."

Volgens Brinkhoff is het moeilijk dat onder controle te houden. "Er is natuurlijk wel een uitgebreide interne procedure in het OM voordat ze dit gaat inzetten, tot en met goedkeuring van de minister. Maar als die operatie eenmaal loopt, kan het altijd nog misgaan."

Hoe bewijs je dat het geen uitlokking was?

Advocaten van verdachten kunnen van die onzekerheid gebruikmaken, zegt Brinkhoff. Zij kunnen bijvoorbeeld beweren dat er sprake is van uitlokking door de infiltrant. "Daar schort het soms wel aan in het Nederlandse strafproces, dat er over dit soort heimelijke trajecten niets wordt verteld. Daar zullen die advocaten wel werk van maken, om bijvoorbeeld getuigen te horen of stukken in te zien."

"De enige manier om dat te weten te komen, is zorgen dat je beeld- of geluidsopnames hebt van een actie. Dus hoe de contacten elke keer zijn geweest, dan kun je van minuut tot minuut vaststellen hoe het nou precies ging. Doorgaans zijn zulke opnames er niet, maar misschien in deze zaak wel. In dat geval moeten de advocaten en de rechter die zeker kunnen zien en uitluisteren."

Deze infiltrant is een testcase voor justitie

Brinkhoff noemt de criminele burgerinfiltrant een "dubieus middel". Politie en justitie weten niet zeker of het standhoudt voor de rechter, en de criminele infiltrant loopt nu extra risico omdat zijn rol bekend is geworden bij andere criminelen. "Maar in sommige groeperingen kom je nu eenmaal niet binnen, lukt het moeilijk om bewijs te verzamelen. Dan kan ik me voorstellen dat je het toch probeert, en dan zo goed mogelijk probeert de risico's af te dekken. Maar het is wel de vraag of dat je lukt."

Hoe het ook uitpakt, deze zaak wordt een ijkpunt voor politie en justitie, denkt Brinkhoff. "Als die criminele burgerinfiltrant hier standhoudt, verwacht ik dat hij vaker zal worden ingezet. Net zoals bij kroongetuigen."

Advocaat Tony Boersma denkt ook dat het OM de zaak bewust gebruikt als testcase. "Maar deze zaak is gebaseerd op drijfzand. Als je even goed en kritisch kijkt, dan zak je weg."