Organisator 4 mei-project: 'Door corona kan ik herdenken niet levend houden'

• Anna Mees

  redacteur Online

Dodenherdenking 2020 wordt anders dan alle voorgaande jaren en is daarom nu al onvergetelijk. Geen drukbezochte ceremonies bij monumenten in het hele land. En ook geen volle Dam of Waalsdorpervlakte. Maar wel vanwege corona virtueel bloemen leggen en thuis naar de trompet luisteren, om vervolgens twee minuten stil te zijn.

De Dam is vanavond uitgestorven. Op het Amsterdamse plein dat op 4 mei normaal afgeladen vol staat, leggen alleen Koning Willem-Alexander en koningin Máxima, in aanwezigheid van premier Rutte, burgemeester Halsema en Nationaal Comité 4 en 5 mei-voorzitter Gerdi Verbeet, een bloemenkrans.

Daarna leest Eva Pronk (16) haar gedicht Vrijheid voor. Ze vindt het jammer dat alleen dit kleine groepje daarbij is. "Het leek me heel bijzonder om het helemaal mee te maken met de volle Dam." De Haagse scholier, die alleen ervaring had met Sinterklaasgedichten, is niet zenuwachtig. "Mijn gedicht ken ik uit m'n hoofd. Ik ga rustig blijven, op tijd komen en goed praten." Ze mag één iemand meenemen voor achter de schermen, het wordt haar vader.

Het Comité 4 en 5 mei roept iedereen op om vanuit huis te herdenken en geen monumenten te bezoeken. Toch komen op sommige plaatsen mensen naar monumenten toe. Zoals in het in de oorlog zeer zwaar getroffen Arnhem. Bij het monument Mens Tegen Macht op het Audrey Hepburnplein kunnen instellingen, organisaties en particulieren een krans of bloemstuk leggen.

"Mensen hebben zich vooraf gemeld", zegt Bert de Jong van de organiserende stichting. "Ze krijgen een tijdslot en er zijn twee veiligheidsmedewerkers die ervoor zorgen dat mensen op afstand blijven. We hopen dat het een bloemenzee wordt, maar heel veel verwacht ik er niet." Kransleggers moeten alleen komen en er zit steeds een kwartier of halfuur tussen. "We willen absoluut vermijden dat er samenscholingen plaatsvinden."

Herdenken levend houden

Met pijn in haar hart is Elianne Rookmaaker uit Wageningen vanavond thuis. Ze organiseert Open Joodse Huizen, waarbij verhalen worden verteld in huizen waar verzetshelden en Joodse onderduikers hebben gewoond. "Het landelijke programma heeft een livestream, maar wij hebben besloten om dat niet te doen, juist omdat de essentie is om op een plek te kunnen zijn en een dialoog te voeren." Ook is Rookmaaker al jaren bestuurslid bij een scoutinggroep, waarvan de jeugdleden altijd helpen bij de dodenherdenking.

Nu voelt ze zich doelloos. "Ik ben schatplichtig aan mijn Joodse voorouders en allen die hen hebben geholpen in de oorlog. Daarom wil ik heel graag een actieve bijdrage leveren en het herdenken levend houden. Dat kan nu niet. Ik word toeschouwer in plaats van deelnemer."

Het contrast met de vorige jaren vindt ze enorm. "Vorig jaar waren we in deze tijd draaiboeken over en weer aan het sturen, de laatste dingetjes aan het regelen, oplossingen aan het verzinnen voor bijvoorbeeld een onverwachte weerssituatie. Nu is de stilte bijna oorverdovend."

De Wageningse gaat een rondje door de stad wandelen, langs het Joodse herdenkingsmonument en het monument voor de gevallenen. Vanavond kijkt ze naar lokale en nationale televisie-uitzendingen. "Om op die manier te voelen dat het een andere avond is dan andere avonden."

Wil je weten hoe je Dodenherdenking bij de NOS kan volgen? Kijk dan hier.

De emoties zullen vanavond bij veel mensen nog sterker zijn dan normaal tijdens Dodenherdenking, verwacht onderzoeker Froukje Demant van het Comité 4/5 mei. "We weten uit onderzoek dat de nationale herdenking iedereen raakt. Emoties zoals verdriet, maar ook trots en verbondenheid komen dan boven." Door corona is er volgens Demant nu een lading bij gekomen.

"Er zijn veel mensen die iemand aan corona hebben verloren of in angst zitten. Vooral bij ouderen kan de herdenking, gecombineerd met niet vrij kunnen bewegen, veel oproepen en herinneringen aan de oorlog boven brengen."