Schijnveiligheid of zinvol? Inzichten over nut mondkapjes blijven verdeeld

• Francien Yntema en Hatixhe Raba

  Redacteur Wetenschap

Wie in Duitsland met het openbaar vervoer wil reizen, moet daar vanaf volgende week verplicht de mond en neus bedekken. Op dit moment zijn mondkapjes in Nederland schaars en moeten ze naar zorgverleners. Maar stel dat er binnenkort genoeg exemplaren zijn, is het dan zinvol om ook hier een mondkapje op te zetten in de openbare ruimte?

Er bestaat geen grootschalig en grondig onderzoek dat in één keer duidelijkheid biedt. En internationale gezondheidsorganisaties hebben verschillende adviezen (zie kader).

Het RIVM staat kritisch tegenover mondkapjes in de openbare ruimte. De essentie van het huidige beleid is thuisblijven bij ziekte, anderhalve meter afstand houden en goede handhygiëne, zei Jaap van Dissel vorige week. "Als je dat soort dingen doet, is de toegevoegde waarde van mondkapjes naar ons idee buitengewoon gering."

Gaandeweg wordt echter steeds duidelijker dat mensen het coronavirus ook overdragen vóórdat ze klachten hebben, via zogeheten presymptomatische besmettingen. Het is alleen onduidelijk hoe groot de rol daarvan is. Daarmee ontstaat opnieuw de vraag of persoonlijke beschermingsmiddelen ook buiten de zorg nuttig zijn.

Over de rol van mondkapjes bestaat ook onduidelijkheid. Recent onderzoek suggereert bijvoorbeeld dat chirurgische maskers de overdracht van relatief onschuldige coronavirussen verminderen. Onderzoek van onder meer het RIVM uit 2008 dat laat zien dat zelfs een masker van een theedoek de blootstelling aan virussen via aerosolen - minuscule stof- of vloeistofdeeltjes die in de lucht zweven - kan verminderen. Maar in kleinschalig onderzoek onder mensen met covid-19 leken maskers de verspreiding door hoesten niet te verminderen. Sluitend antwoord is er nog niet.

Ondanks alle onduidelijkheid lijkt in Nederland het gebruik van mondkapjes buiten de zorg toch dichterbij te komen. Volgens Van Dissel kan het een onderdeel van de exitstrategie zijn. Daarom kijkt het Outbreak Management Team (OMT) de komende week naar het nut van gebruik voor contactberoepen zoals kappers. Daar is nu nog geen overeenstemming over.

En de branchevereniging Openbaar Vervoer Nederland heeft aan het RIVM gevraagd of ze advies kunnen geven over hoe ze in de toekomst meer mensen kunnen vervoeren. "Je moet die anderhalvemeterregel dan soepeler maken, dat kan bijvoorbeeld met behulp van mondkapjes", zegt voorzitter Pedro Peters.

'Te hard geroepen dat mondkapjes niet nuttig zijn'

Medisch viroloog Mariet Feltkamp van het LUMC is blij dat het OMT zich hier opnieuw over buigt. "Ik denk dat in eerste instantie te hard is geroepen dat mondkapjes niet nuttig zijn in de openbare ruimte. Nu er continu nieuwe inzichten zijn, lijkt het mij goed om hier opnieuw naar te kijken."

Zo worden de mondkapjes nu verdeeld:

"Als de tekorten zijn opgelost en de maatschappij weer open gaat, kan ik me voorstellen dat we chirurgische mondkapjes gebruiken in het openbaar vervoer, bij kappers en op andere plekken waar afstand houden lastig is", zegt Bert Niesters, hoogleraar medische microbiologie van het UMCG.

"Better safe than sorry", aldus Niesters. "Op een gegeven moment ben ik zelf positief getest en direct naar huis gegaan. Pas een week later kreeg ik klachten en in de tussentijd had ik waarschijnlijk ongemerkt mensen kunnen besmetten. Want die miljarden virusdeeltjes in mijn neus zijn niet van het ene op het andere uur ontstaan."

Toch ziet de microbioloog ook risico's. "Stel dat we allemaal een mondmasker gebruiken, dan kan een gevoel van schijnveiligheid ontstaan en het idee dat je weer dichter bij elkaar kunt komen. Ook weten we dat mensen met een masker op vaker aan hun gezicht zitten. Dat vergroot het risico op besmetting. Of de voordelen tegen de nadelen opwegen, vind ik heel lastig in te schatten."