Grote onderzoeken op patiënten naar corona-medicijnen
Francien Yntema
Redacteur Wetenschap
Wereldwijd zijn al 90 onderzoeken geregistreerd waarin de veiligheid en werkzaamheid van medicijnen wordt onderzocht bij coronapatiënten. In Nederland loopt nu een eerste onderzoek op patiënten en er volgen er snel meer.
Het is cruciaal dat die zogeheten klinische trials snel worden uitgevoerd, want op dit moment is geen enkel middel bewezen effectief en veilig bij coronapatiënten. En er bestaat geen goedgekeurd vaccin.
Het onderzoek richt zich op twee soorten middelen. Aan de ene kant zijn er virusremmers. Voorbeelden daarvan zijn het oude anti-malariamiddel chloroquine en het verwante middel hydroxychloroquine, het ongeregistreerde ebola-medicijn remdesivir en de hiv-remmer kaletra.
Aan de andere kant zijn er middelen die het immuunsysteem onderdrukken. Bij sommige patiënten met Covid-19 reageert het immuunsysteem namelijk zó krachtig dat het ontregeld raakt. Dat kan leiden tot een verslechtering van de conditie en het uitvallen van organen. Middelen die hier mogelijk tegen zouden kunnen helpen zijn anakinra en tocilizumab.
Geen wetenschappelijke studies
"Er is nog geen enkel medicijn waarvan we goede behandelresultaten hebben uit wetenschappelijke studie bij patiënten", zegt Mark de Boer. Hij is internist-infectioloog in het LUMC in Leiden en voorzitter van de Stichting Werkgroep Antibioticabeleid die belast is met het opstellen van behandeladviezen voor artsen. "Wel zijn er wat gegevens beschikbaar over kleine aantallen patiënten die chloroquine hebben gekregen."
Die gegevens komen uit China waar honderd patiënten met het anti-malariamiddel behandeld zijn. "Ongeveer twee derde van die groep zou gunstig gereageerd hebben op chloroquine, maar er is niets bekend over de eigenschappen van die patiënten en het precieze effect van de medicijnen", zegt De Boer.
Ook de Franse wetenschapper Didier Raoult, een befaamd specialist op het gebied van infectieziekten, heeft in Marseille 36 patiënten met behoorlijk succes behandeld met chloroquine. "Raoults resultaten bewijzen niet dat chloroquine werkt", zegt De Boer. "Het aantal onderzochte patiënten is veel te klein en het gaat niet om een dubbelblind onderzoek." In het lab is chloroquine werkzaam tegen Covid-19.
Europese infrastructuur
Om erachter te komen welke medicijnen goed werken en veilig zijn, is dus systematisch en grootschalig onderzoek nodig. "Vijf jaar geleden hebben we in Europees verband een infrastructuur opgezet om in het geval van een pandemie op grote schaal medicijnonderzoek uit te voeren, het REMAP-CAP-onderzoek", zegt Marc Bonten, arts-microbioloog en hoogleraar moleculaire epidemiologie van infectieziekten bij het UMC Utrecht.
Dat onderzoek loopt inmiddels op drie continenten in zo'n zestig IC-afdelingen, zegt Bonten. In Nederland doen de IC's mee van het LUMC, het UMC Utrecht, het Radboud UMC en het Canisius Wilhelmina ziekenhuis. Nog twee ziekenhuizen staan klaar om zich aan te sluiten.
Patiënten die deelnemen kunnen - in aanvulling op de gewone behandeling - de virusremmer kaletra óf geen virusremmer krijgen. Daarnaast kunnen ze het middel anakinra krijgen óf geen middel dat de immuunrespons onderdrukt. Patiënten worden blind verdeeld over de behandel- en de controlegroepen.
Als tijdens het onderzoek blijkt dat een van de middelen beter werkt dan het andere, dat een van de middelen schadelijk is of dat andere middelen veelbelovend lijken, dan wordt het onderzoek aangepast. Bonten verwacht dat de virusremmers hydrochloroquine en remdesivir binnenkort aan het IC-onderzoek worden toegevoegd.
Onderzoek bij niet-ic patiënten
Naast het onderzoek op de IC's is dit weekend Discovery van start gegaan, een grootschalig Europees medicijnonderzoek dat wordt uitgevoerd onder coronapatiënten die wél in het ziekenhuis liggen, maar niet op de IC. Aan dat onderzoek moeten uiteindelijk 3.200 patiënten uit acht Europese landen deelnemen.
De middelen die worden onderzocht zijn de virusremmers kaletra, remdesivir en hydrochloroquine. In Frankrijk loopt het al, Bonten coördineert de Nederlandse bijdrage. Hij hoopt dat deze week zes Nederlandse ziekenhuizen aanhaken.
Ook komt er onderzoek naar alleen remdesivir. Het LUMC en farmaceut Gilead starten binnenkort een dubbelblinde studie waarin een deel van de coronapatiënten remdesivir krijgt en een deel de standaard ondersteunende behandeling. De bedoeling is dat drie ziekenhuizen met de studie beginnen. "De farmaceut probeert op zo veel mogelijk plekken in de wereld dergelijke studies op te zetten", zegt Mark de Boer daarover.
Voorkeursmiddel
Marc Bonten verwacht de komende maanden meer duidelijkheid over de effectiviteit en de veiligheid van de verschillende middelen. In de tussentijd moeten artsen ernstig zieke patiënten zo goed mogelijk behandelen.
Tot er echte duidelijkheid komt over de werkzaamheid ervan is chloroquine in Nederland het voorkeursmiddel voor de behandeling van matig ernstig en zeer ernstig zieke coronapatiënten, geeft De Boer aan. "Je wilt nu eenmaal iets doen en in theorie kan dit middel goed werken." Soms wordt chloroquine in combinatie met remdesivir gegeven. Patiënten krijgen de middelen alleen als zij daar zelf of als hun familie daar toestemming voor geeft. Dit is nodig omdat het een experimentele behandeling betreft.