Anti-fraudesysteem SyRI moet van tafel, overheid maakt inbreuk op privéleven
De huidige wetgeving over het omstreden overheidsprogramma Systeem Risico Indicatie (SyRI) moet van tafel. Deze is niet controleerbaar en respecteert het privéleven van betrokken burgers onvoldoende, zegt de rechtbank Den Haag.
De wet die het inzetten van SyRI regelt, Structuur Uitvoeringsorganisatie Werk en Inkomen, is in strijd met artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
"Dit is een tijdige overwinning voor de rechtsbescherming van burgers in Nederland", zegt Tijmen Wisman van het Platform Bescherming Burgerrechten, een van de partijen die de zaak hadden aangespannen.
Volgens de VN-rapporteur voor de mensenrechten, die zich eerder zeer kritisch uitliet over het systeem, zal de uitspraak internationaal gevolgen hebben. Philip Alston vindt het aannemelijk dat activisten in andere landen vergelijkbare zaken gaan aanspannen.
"Door het toepassen van universele mensenrechten zet deze Nederlandse rechtbank een standaard die door andere rechtbanken op andere plekken kan worden toegepast."
SyRI koppelt allerlei gegevens aan elkaar en probeert daarmee fraude te voorkomen en bestrijden. Fraude aanpakken is belangrijk, zegt de rechter, omdat het de solidariteit en het draagvlak bij de burger voor het stelsel aantast.
Maar er is geen sprake van een "fair balance" tussen het maatschappelijk belang en de inbreuk op het privéleven, zoals het Europees Hof voor de Rechten van de Mens vereist.
Discriminerend en stigmatiserend
De wetgeving is onvoldoende inzichtelijk en controleerbaar. Hoe gegevens worden verwerkt en geanalyseerd is niet transparant, zegt de rechtbank. Dat is wel belangrijk omdat anders "onbedoeld discriminerende en/of stigmatiserende effecten optreden".
De rechtbank vindt dat de staat nieuwe technologische mogelijkheden moet benutten om fraude te voorkomen en te bestrijden, maar de juiste balans moet vinden tussen de voordelen en het recht op respect voor het privéleven.
Staatssecretaris van Ark zegt dat het kabinet de uitspraak gaat bestuderen. "Helder is in ieder geval dat het dus zo niet kan. De rechter heeft wel duidelijk gesteld dat technologie een rol kan spelen in de fraudebestrijding. We blijven dan ook bezig om nieuwe manieren van fraude aanpakken te bekijken maar zullen bij nieuwe systemen de balans tussen fraude-opsporing en privacy beter bekijken".
SyRI is een initiatief van het ministerie van Sociale Zaken. Het systeem werd gebruikt in Rotterdam, Eindhoven, Haarlem en Capelle aan den IJssel, maar problemen bij de uitvoering of techniek gooiden roet in het eten.
De rechtszaak was aangespannen door het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM), Platform Bescherming Burgerrechten, Privacy First en Stichting KDVP, oftewel De Koepel. Onder anderen columnist Maxim Februari en schrijver Tommy Wieringa hadden zich betrokken bij de zaak.
Nieuwsuur sprak eerder met mensen die zich zorgen maken over SyRI:
