Kabinet worstelde met excuses voor tekortschieten bij Holocaust

Aan de excuses die premier Rutte vandaag aan de Nederlandse overlevenden van de Holocaust heeft aangeboden, is volgens bronnen in Den Haag een "indringende" discussie in de ministerraad vooraf gegaan; ministers wilden niet te makkelijk over het handelen van bestuurders van toen oordelen.

"Het is lastig om excuses te maken voor het gedrag van anderen", zegt politiek verslaggever Ron Fresen. "Je wilt geen moreel oordeel vellen over je voorgangers. Wie ben jij om hier iets van te vinden, terwijl je nooit zal weten wat je zelf in zo'n situatie zou hebben gedaan. Het kabinet wilde zich niet moreel op een voetstuk plaatsen ten opzichte van voorgangers van toen."

Uiteindelijk ging de ministerraad akkoord, maar met de duidelijke kanttekening in de toespraak dat niemand kan weten wat hij in diezelfde situatie zou doen. "Het is dus een geleidelijk proces geweest."

De excuses van Rutte:

Achtereenvolgende kabinetten hebben geworsteld met de vraag of ze excuses moesten maken voor bestuurders en ambtenaren die tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben meegewerkt aan de moord op de Joden, Roma en Sinti of zich er niet tegen hebben verzet.

Koningin Beatrix erkende in 1995 bij een bezoek aan Israël dat Nederland in de bezettingsjaren tekort was geschoten.

Vier jaar later bood premier Kok excuses aan voor de kille en afstandelijke opvang voor de Holocaustslachtoffers die na de oorlog uit concentratie- en vernietigingskampen terugkeerden.

Pragmatische redenen

Om vandaag alsnog excuses aan te bieden voor het handelen van de staat tijdens de oorlog, zou een idee van Rutte zelf zijn geweest.

"Rutte vond dat de tijd nu rijp was", zegt Fresen. "Ook vanwege zijn zorgen over opkomend antisemitisme. Als je dat tegen wil gaan, kun je dat met deze excuses kracht bijzetten. Want je zegt: ook wij hebben de fouten uit het verleden erkend en dan kun je ook in de toekomst met meer kracht antisemitische uitspraken van anderen veroordelen en daar het gesprek over aangaan."

Daarnaast waren er pragmatische redenen om het juist nu te doen. "Bijvoorbeeld het feit dat vandaag de bevrijding van Auschwitz, 75 jaar geleden, werd herdacht en dat er steeds minder overlevenden zijn om de excuses aan te horen."

De excuses van Rutte vielen goed bij overlevenden van de Holocaust:

Het besluit van het kabinet lijkt bij overlevenden en nabestaanden goed gevallen te zijn. Holocaust-overlevende Zoni Weisz, die zijn ouders, zusjes en broertjes verloor, sprak van een mijlpaal en toonde zich geroerd.

"Ik ben alles verloren in de oorlogstijd, maar ze mogen niet voor niets gestorven zijn. In dat verband is het belangrijk dat er excuses gemaakt worden. En die zijn in ieder geval door mij geaccepteerd." Weisz vindt het wel jammer dat het 75 jaar heeft geduurd.

Directeur Schrijver van het Joods Historisch Museum noemde het een "groots gebaar richting Joods Nederland".