Poetin schudt de kaarten, maar welk spel speelt hij?

• Geert Groot Koerkamp

  correspondent Rusland

Niemand zag het aankomen. President Poetin kondigde gisteren tijdens zijn jaarlijkse toespraak het vertrek van de voltallige Russische regering aan. In de Russische samenleving veroorzaakt het nauwelijks een rimpeling: niemand de straat de op, geen protesten, niets.

Daarna ging het snel: het parlement, de Doema, stemde vanochtend in met de benoeming van de nieuwe premier: Michail Misjoestin. Voor veel Russen een onbekende, tot vandaag was hij hoofd van de belastingdienst.

Poetin lijkt de kaarten hiermee flink aan het schudden. Is het een strategie om aan de macht te blijven?

Een nieuwe baan voor Medvedev

Het vertrek van de voltallige Russische regering in een tijd van economische tegenslagen heeft in de Russische samenleving nauwelijks een rimpeling veroorzaakt. Volgens de pas afgetreden premier Medvedev was het vertrek nodig, zodat president Poetin ruim baan heeft voor het realiseren van zijn gisteren voorgestelde grondwetswijzigingen.

Poetin wil onder meer dat de premier voortaan door het parlement wordt gekozen en niet, zoals nu, door de president wordt aangewezen. Ook wil hij strengere eisen stellen aan presidentskandidaten.

Waarom de regering precies op moest stappen, is niet duidelijk. Die logica moet dus ergens anders te vinden zijn, misschien wel in de nieuwe positie die speciaal voor Medvedev wordt gecreëerd.

Medvedev wordt namelijk de nieuwe vice-voorzitter van de nationale veiligheidsraad. Voorzitter van dat invloedrijke orgaan is Poetin zelf. De veiligheidsraad wordt onder meer gevormd door de bestuurders van de zogeheten 'machtsministeries', zoals Defensie, Binnenlandse Zaken en de veiligheidsdiensten, en de regionale vertegenwoordigers van de president.

Een nieuwe rol voor de veiligheidsraad

De veiligheidsraad roept associaties op met het Politbureau, het collectieve leiderschap dat jaren geleden de Sovjet-Unie bestuurde. Het is denkbaar dat juist de veiligheidsraad het vehikel wordt waarmee Poetin ook na afloop van zijn presidentschap in 2024 aan - of in ieder geval vlakbij - het roer kan blijven.

Iets soortgelijks zien we in buurland Kazachstan, waar de vroegere communistenleider Noersoeltan Nazarbajev bijna drie decennia lang de scepter zwaaide. Inmiddels tegen de tachtig, trad Nazarbajev vorig jaar terug om plaats te maken voor een nieuwe president, een vertrouweling.

Nazarbajev is wel nog altijd, zoals Poetin, voorzitter van de nationale veiligheidsraad en leider van de regeringspartij. Bovendien bezit hij voor het leven de eretitel 'leider van de natie'. Hij blijft dus in het zadel, maar kan de dagelijkse beslommeringen overlaten aan president en regering. Een scenario dat Poetin wellicht ook aanspreekt.

Een nieuwe rol voor de staatsraad

Een andere optie voor Poetin is de staatsraad nieuw leven in te blazen. Tot dusverre is dat een tamelijk kleurloze instelling, waarbinnen de president en de leiders van de Russische regio's een paar maal per jaar gezamenlijk overleg voeren.

Poetin wil de staatsraad opnemen in de grondwet, en daarmee een grotere rol geven in het landsbestuur. Wat voor rol precies weet nog niemand, misschien ook Poetin zelf nog niet. Maar het kan altijd van pas komen.

Wat wel duidelijk lijkt, is dat de beoogde grondwetswijzigingen leiden tot een decentralisatie van de macht. De twee kamers van het Russische parlement krijgen meer invloed, de regering moet iets inleveren, de ongebreidelde macht die de zittende president nu heeft wordt ingeperkt. Een nieuwe Poetin komt er dus niet meer.

De president kan bijvoorbeeld niet langer dan twee termijnen in het zadel zitten. In zo'n nieuw politiek bestel kan Poetin, bijvoorbeeld binnen die veiligheidsraad of staatsraad, een afzonderlijke functie bekleden, die hem boven alle partijen verheft en waarmee hij politieke onschendbaarheid behoudt. Daarmee behoudt Poetin zijn macht, vanuit een andere rol.

Kan dit allemaal zomaar?

Grote vraag blijft wat de Russische samenleving van dit alles vindt, en of dat iets uitmaakt voor de realisering van de plannen. Poetin heeft een grote commissie met bekende namen gevormd, die de hervorming moet voorbereiden, en een volksraadpleging voorgesteld, maar het is onduidelijk welke wettige basis er is voor zo'n volksstemming. Het gaat in ieder geval niet om een bindend referendum, en dus heeft de Russische kiezer hierin niet het laatste woord.

Hoe Poetin dit spel precies speelt, is niet helemaal duidelijk. Maar het behouden van macht lijkt voor hem het belangrijkste. Hij wil in elk geval uitwijkmogelijkheden hebben in de toekomst. Op die manier krijgt Poetin nieuwe opties om (als premier, of in de Staatsraad) veel macht te behouden - zelfs als hij geen president kan zijn.