Zuid-Amerika in 2019: 'Het was een emotionele rollercoaster'

• Carmen Nelissen

  redacteur Buitenland

Traangasbommen, barricades, rubberkogels en waterkanonnen. In verschillende Zuid-Amerikaanse landen domineerden protesten afgelopen najaar het nieuws. Wat begon met een demonstratie tegen bezuinigingen in Ecuador, verspreidde zich over het subcontinent. In Bolivia zetten betogers een president af, in Chili vochten ze voor een nieuwe grondwet en in Venezuela schaarden moegestreden inwoners zich achter een oppositiekandidaat.

Ook voor Nederlandse Zuid-Amerikanen was 2019 een roerig jaar. Zij volgden de ontwikkelingen in hun thuisland op de voet en kijken met hoop en twijfel naar de toekomst. De Boliviaanse Carmen Gimenez, de Chileense Maurino Alarcon en de Venezolaanse Rachel Rumai Diaz vertellen hun verhaal.

Hoewel de protesten, behalve in Venezuela, grotendeels gelijktijdig plaatsvonden, zijn er veel verschillen tussen de landen. Zo ontvlamde de situatie in Chili nadat de metrokaartjes vier procent duurder werden. "Dat lijkt weinig, maar het grootste deel van de bevolking moet al heel hard werken om rond te komen", zegt Maurino Alarcon.

In Bolivia was het gesjoemel rond de presidentsverkiezingen wat de emmer uiteindelijk deed overlopen. De zittende president Morales zette het tellen van de stemmen stil, acht uur later kwam hij als winnaar uit de bus. "Grote delen van de bevolking legden het land vervolgens drie weken lang plat", vertelt Carmen Gimenez. "Totdat hij opstapte."

De situatie in Venezuela is heel anders, denkt Rachel Rumai Diaz. "De bevolking komt hier al jaren in opstand tegen het socialistische regime. Maar Maduro weet van geen wijken." Onder zijn bewind is het land in financieel verval geraakt. Gierende inflatie, stroomuitval en watergebrek zijn aan de orde van de dag.

Begin dit jaar liet oppositieleider Juan Guaidó zichzelf uitroepen tot interim-president. Honderdduizenden Venezolanen gingen de straat op en Maduro's dagen leken geteld. "Een emotionele rollercoaster was het."

Gewelddadig optreden

Op veel plekken gingen mensen uit alle lagen van de bevolking de straat op. "Jong, oud, artsen en leraren", zegt Maurino. "In het begin lachte de regering de protesten weg." Maar dat had een tegenovergesteld effect volgens de Nederlandse Chileen. "Uiteindelijk ging de regering over op brute repressie. Meer dan 200 mensen zouden een oog zijn verloren door rubber kogels."

Carmen schrok in Bolivia vooral van de grote verdeeldheid onder de bevolking. "Veel mensen steunen Morales nog altijd, omdat hij veel voor hen heeft gedaan", zegt ze. Zij botsten met mensen die hem weg willen hebben. "Zoiets doet mij veel verdriet."

In de Chileense hoofdstad Santiago zagen sommige straten er tijdens de novemberdagen zo uit:

Alle drie volgden ze de protesten en ontwikkelingen met grote belangstelling. "Het liefst was ik er zelf bij geweest", zegt Maurino. "Om ze te steunen."

Maurino's vrienden en familie leefden in die onrustige protestweken tussen hoop en vrees, vertelt hij. Uiteindelijk dwong de protestbeweging een referendum af over een nieuwe grondwet. "Ik hoop dat dit andere landen inspireert. Zodat zij ook opstaan tegen onderdrukking."

Rachel wil haar familie steunen, al kan ze zelf al jaren niet naar Venezuela. Daarom stuurt ze af en toe geld.. "Er zijn tekorten aan medicijnen en schoon water, en het is altijd de vraag of ze stroom hebben."

Volgens Rachel zijn de Venezolanen inmiddels moegestreden. "Begin dit jaar gaf Guaidó hen hun nieuwe hoop en energie. Maar al snel sloeg dat om in angst." De vlam van de oppositiebeweging doofde vervolgens geleidelijk. Maduro zit nog altijd stevig in het zadel.

"Ik ben bang voor verdeeldheid met Kerst. Dat mensen elkaar bijvoorbeeld niet bellen", zegt de Boliviaanse Carmen. Ook haar familie is verdeeld. "Mijn moeder stemde op Morales, mijn zus steunt de oppositie." Zelf neemt ze liever geen standpunt in. "Voor Kerst wens ik dat de Bolivianen elkaars standpunten accepteren."

Waar ze in Bolivia politiek aan de eettafel zullen vermijden, verwacht Maurino juist dat dat wel besproken wordt tijdens het Chileense kerstdiner. "Dat was lang taboe. Maar misschien dat mensen het nu juist weer durven, ze hebben zich al eerder uitgesproken dit jaar."

In Venezuela zal er weinig te vieren zijn, vermoedt Rachel. "Mijn familie heeft wel een kerstboom met lichtjes, maar die kunnen niet aan, want er is geen stroom." Ze hoopt dat de Venezolanen elkaar blijven helpen. "Dat ze het weinige wat ze hebben delen."

2020 minstens net zo spannend

Ondanks de overeenkomsten, verschillen de situaties in de landen dus wezenlijk van elkaar. Maar alle drie zijn ze het er over eens dat 2020 een minstens net zo roerig jaar gaat worden als 2019. "Het gaat nog wel even duren voordat de Bolivianen zich weer kunnen verenigen", denkt Carmen. Maurino hoopt dat de huidige politieke crisis het referendum over de nieuwe Chileense grondwet niet in de weg zal staan.

Desondanks hopen ze alle drie ook dat er definitief iets is veranderd in 2019. "De Chilenen zijn opgestaan", zegt Maurino. "Ze hebben laten zien dat ze een regering op de knieën kunnen dwingen." Rachel hoopt dat de oppositie zich weer kan herpakken. "Er is maar een klein sprankje hoop nodig voor de Venezolanen."