'Aucteur' Jules Deelder wilde als schrijver gezien én gehoord worden

Een donker pak, het haar strak achterover gekamd, een donkere vlinderzonnebril en een klein sikje: de vandaag overleden Jules Deelder was een opvallende verschijning. Recht voor zijn raap en in rap Rotterdams had hij altijd zijn woordje klaar.

Deelder stond ook bekend als de nachtburgemeester van Rotterdam, een eretitel omdat hij zich inzette om het avond- en nachtleven in de stad een nieuwe impuls te geven. Vorige maand, als cadeau voor zijn 75ste verjaardag, werd hij zelfs uitgeroepen tot Rotterdams erfgoed.

Deelder noemde zichzelf aucteur: schrijver die gehoord én gezien moest worden:

In zijn gedichten gebruikt Deelder veel alledaagse taalverschijnselen uit bijvoorbeeld krantenartikelen en gebruiksaanwijzingen. Veel van zijn werk is absurdistisch. Ook wordt hij sterk geïnspireerd door de jazzmuziek en de beat-generatie.

Justus Anton Deelder wordt in 1944 geboren in de Rotterdamse wijk Overschie. De Tweede Wereldoorlog en het Derde Rijk zijn dan ook vaak terugkerend thema's in zijn werk. Daarnaast schrijft hij veel over Rotterdam, drugs, jazz en gitarist Jimi Hendrix. Die laatste ontmoet hij in 1967 en dat maakt veel indruk op hem.

Volgens programmamaker Wilfried de Jong en burgemeester Ahmed Aboutaleb heeft Rotterdam veel aan Jules Deelder te danken:

Een van zijn bekendere gedichten schrijft hij voor zijn dochter Ari, die in 1985 wordt geboren:

Lieve Ari Wees niet bang /De wereld is rond /en dat istie al lang / De mensen zijn goed / De mensen zijn slecht / Maar zij gaan allen / dezelfde weg / Hoe langer je leeft / hoe korter het duurt / Je komt uit het water / en gaat door het vuur / Daarom lieve Ari / Wees niet bang / De aarde draait rond / en dat doettie nog lang

Gloria Satoria

Zijn doorbraak beleeft hij in 1966 met Poëzie in Carré, het door Simon Vinkenoog georganiseerde eerste grote dichtfestival in Nederland, waar 2000 mensen op afkwamen. In de bloemlezing die kort na het festival verschijnt, worden Deelders gedichten voor het eerst in boekvorm gepubliceerd.

Drie jaar later debuteert hij met de dichtbundel Gloria Satoria. De bundel wordt positief ontvangen en krijgt diverse herdrukken. Een jaar later verschijnt zijn tweede bundel Dag en Nacht Geopend.

Midden jaren 70 maakt Deelder zijn prozadebuut dat simpelweg Proza getiteld is. Vier jaar later schrijft hij The Dutch Windmill, een biografie over bokser Bep van Klaveren. Veel succes heeft Deelder in 1984 met z'n prozabundel Modern Passé.

Deelder is ook een performer, al noemt hij zichzelf liever een 'aucteur': een auteur die gelezen, gezien én gehoord moet worden. De eerste jaren staat hij vooral in zaaltjes in jeugdhonken, buurthuizen en literaire cafés waar zijn performances en zijn werk niet altijd begrepen worden. Hij krijgt regelmatig bierdouches, wordt bespuwd en door punkers uitgescholden voor fascist.

Midden jaren 80 waagt hij de overstap naar het grote theater met de avondvullende show Deelder Spreekt. De theatershow slaat aan en er volgen er meer. In 1997 heeft hij zeven theaterprogramma's op zijn naam staan.

Trio Me Reet

Daarnaast is Deelder een fervent jazzverzamelaar en -kenner. Zelf maakt hij muziek als jazzdrummer in het succesvolle vijfkoppige jazzcombo, Trio Me Reet.

Uit de duizenden elpees uit zijn collectie kiest hij de beste jazznummers en brengt die uit op vier cd's: Deelder draait (2002), Deelder draait door (2003), Deelder blijft draaien (2004) en Deelderhythm (2006). Ze krijgen lovende kritieken en voor de derde krijgt hij in 2005 een Edison uitgereikt. De platen draait hij ook bij optreden in binnen- en buitenland.

Drank en drugs

Deelder praat openhartig over zijn drugsgebruik. Zonder speed vindt hij er geen reet aan, zegt hij in de documentaire Mijn leven als Deelder uit 2013. Hij vertelt dat hij op zijn buitenlandse reizen ook altijd spul meesmokkelt. "Op de grens van Colombia realiseerde ik me opeens dat ik waarschijnlijk de eerste was die op het punt stond om drugs te importeren in plaats van exporteren."

Hij drinkt graag gin, met hoogstens twee ijsblokjes en een wolkje tonic. Voor zijn 75ste brengt hij zelfs een eigen destillaat op de markt.

Samen met Jeroen Pauw proost hij op zijn verjaardag:

In 2002 wordt Deelder op de website van RTV Rijnmond doodverklaard. Ook landelijke media nemen het bericht over. Als een verslaggever van RTV Rijnmond bij het huis van Deelder poolshoogte gaat nemen, doet de dichter zelf open en bijt hem toe: "Ik ben niet dood en nou opgepleurd."

Later blijkt dat hackers het bericht op de site van de lokale omroep plaatsten. In een interview met het AD naar aanleiding van zijn 75ste verjaardag kijkt hij terug op het bericht van RTV Rijnmond. "Ik wist natuurlijk zelf ontzettend zeker dat die gozer verkeerd geïnformeerd was, maar ach, ik haalde er wel de voorpagina's van twee kranten mee. Ik vond dat wel vermakelijk, ook dat er zo'n geloof aan werd gehecht."

Hij spreekt ook over zijn verjaardag, alhoewel die leeftijd hem niets zegt. "Ik heb altijd gedaan waar ik zin in heb en dat verandert niet als je een bepaalde leeftijd bereikt."