Bij het Woord van het Jaar draait het al tijdje niet meer om taal

"Ik dacht dat het een hondenras was?" Of, cynisch: "Weer een Engels woord erbij, wat een verrijking van onze taal". De uitverkiezing van 'boomer' tot woord van het jaar 2019 - volgens de Van Dale "een persoon met ouderwetse denkbeelden" - leidde vandaag tot nogal wat discussie op de Facebookpagina van de NOS.

Het bericht leverde bijna 900 reacties op, waarbij critici door voorstanders weer plagerig werden weggezet als "boomers". Het was de botsing tussen conservatief en progressief van dit jaar in het klein, waar het woord zijn bekendheid aan dankt. Het onderstreepte ook: bij het Woord van het Jaar draait het al een tijdje niet meer om het woord. Het is eerder de spiegel van de samenleving.

Conservatieve millennial

Boomer werd vorige maand ineens populair, nadat een 25-jarige Nieuw-Zeelandse politica een oudere collega die haar onderbrak terechtwees met de gevleugelde woorden "oké, boomer".

De uitspraak van parlementslid Chlöe Swarbrick werd wereldnieuws:

Van de negentien door woordenboekenmaker Van Dale genomineerde woorden kreeg het woord bijna 42 procent van de 17.500 stemmen die online werden uitgebracht.

Het verrast hoofdredacteur Ton den Boon niet. Het past in de trend van de afgelopen jaren, vindt hij, toen ook woorden wonnen die veelvuldig terugkeerden in de media zoals 'blokkeerfries' (2018), 'treitervlogger' (2016) of 'project-X-feest' (2012).

Hij is tevreden met 'boomer'. "Ook omdat het niet enkel slaat op babyboomers", zei hij vanochtend in het NOS Radio 1 Journaal. "Je kunt het ook tegen een conservatieve millennial zeggen."

Weergave van maatschappij

Taalkundige Vivien Waszink had als taalliefhebber 'verthuizen' (in plaats van verhuizen het huis opnieuw inrichten) een originelere keuze gevonden.

"Aan de andere kant: taal is een weergave van wat er speelt in de maatschappij en vanuit dat oogpunt is boomer logisch, omdat generaties dit jaar botsten bij tal van grote thema's, zoals het klimaat", zegt ze.

Ze ziet steeds meer dat het bij dergelijke verkiezingen niet meer alleen om taal draait. Sentiment of maatschappelijke betekenis van een woord wordt belangrijker, denkt ze. Toen vorig jaar 'blokkeerfries' woord van het jaar werd, zei blokkeerfriezen-boegbeeld Jenny Douwes "trots" te zijn. "Ik weet alleen niet of dat het doel moet zijn van dit soort verkiezingen", zegt Waszink.

Ze ervoer het zelf ook. Waszink organiseerde vijf jaar lang de verkiezing voor het 'irritantste woord van het jaar' namens het Instituut voor de Nederlandse Taal.

In 2017 koos het publiek voor 'genderneutraal'. Waszink: "De meeste mensen gaven daarbij aan dat ze vooral voor dat woord kozen, omdat ze klaar waren met de discussie. Daarna zijn we ook met de verkiezing gestopt."

Behoorlijk willekeurig

Volgens neerlandicus Wim Daniëls zijn de 'nieuwe' woorden taalkundig zelden interessant, omdat het vaak samenstellingen zijn. "Dat zijn dus geen nieuwe woorden", legt hij uit. "Sterker: zestig jaar geleden schreef Van Dale-hoofdredacteur Cornelis Kruyskamp al in zijn voorwoord dat we nog maar zelden nieuwe woorden bedenken."

De drempel om een woord toe te voegen aan het woordenboek is alleen wel aanzienlijk lager geworden, omdat Van Dale online tegenwoordig twee keer per jaar wordt geüpdatet. Toen het woordenboek alleen nog in boekvorm verscheen, was dat eens in de vijf jaar.

Daniëls: "Een woord moest zich toen nog echt bewijzen om toegevoegd te worden. Dat hoeft niet meer. Ik heb ook het idee dat hoofdredacties bij die verkiezingen gewoon wat bij elkaar graaien. Het oogt behoorlijk willekeurig. De lijst van het Genootschap Onze Taal is elk jaar weer anders dan die van Van Dale."

Het verklaart waarom de woord van het jaar-verkiezing meer een thema van het jaar-verkiezing is geworden, aldus Daniëls, met hypewoorden die in de praktijk weinig gebruikt zullen worden. Als het gaat om 'boomer' is er volgens hem qua betekenis bijvoorbeeld te weinig verschil met het woord babyboomer, waarvan het is afgeleid.

Ondertussen halen relatief 'saaie' woorden die het wel schoppen tot het dagelijkse vocabulaire, niet de toplijstjes, zegt taalkundige Waszink. Dat vindt ze jammer. "Want die zijn wel succesvol. Ze glippen alleen stilletjes onze taal in", zegt ze. "Neem bijvoorbeeld 'fietssnelweg', van een paar jaar geleden. Dat zegt precies wat het is, ook al is het misschien minder spannend."